Tích cực số hóa để sản phẩm làng nghề vươn xa

Đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử

2 năm trước, khi các làng nghề ở huyện Phú Xuyên gặp khó khăn về đầu ra sản phẩm, ông Lê Văn Bính - khi đó là Chủ tịch UBND huyện, nay là Bí thư Đảng ủy xã Phượng Dực, TP Hà Nội - đã cùng một số cán bộ lãnh đạo UBND huyện Phú Xuyên xây dựng nền tảng truyền thông số. Chính ông đã lập và làm quản trị viên (admin) trang trên Facebook (fanpage), lên kịch bản và quay video hướng dẫn người dân bán hàng online.

Các phiên live stream bán hàng được UBND huyện Phú Xuyên (cũ), TP Hà Nội tổ chức hằng tuần tại các làng nghề - Ảnh: M.T.

Nhờ đẩy mạnh chuyển đổi số, các làng nghề ở huyện Phú Xuyên như khảm trai Chuyên Mỹ, mộc Tân Dân, da giày Phú Yên đã bước đầu liên kết thành các cụm, hợp tác với các nhà khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ thông tin làm video, xây dựng kênh bán hàng, đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử (TMĐT) Amazon, TikTokShop. Trong 2 năm, có trên 500 hộ tham gia sàn TMĐT, đưa doanh thu bán hàng trực tuyến (online) từ 147 tỉ đồng (năm 2023) lên 1.100 tỉ đồng (năm 2024). Đặc biệt, chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, doanh thu từ bán hàng trực tuyến trong toàn huyện đã vượt 4.000 tỉ đồng.

Ngày 29/6, trong sự kiện Tuần lễ vải thiều Lục Ngạn, ông Phạm Văn Thịnh - Phó chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh - đã cùng cộng sự trực tiếp tham gia phiên live stream quảng bá vải thiều trên một sàn TMĐT. Chỉ sau 6 giờ, ban tổ chức phiên live stream đã bán được 54 tấn vải, trong đó có cả những đơn đặt hàng từ Mỹ, Úc, Nhật Bản.

Không có một công thức chung cho việc chuyển đổi số làng nghề. Ở TPHCM, nhiều chủ hộ trong làng nghề trồng mai vàng Bình Lợi đã chủ động lập kênh trên các mạng xã hội YouTube, Facebook, TikTok, lập trang web để quảng bá sản phẩm, dịch vụ đi kèm (cho thuê mai, nhận dưỡng mai).

Ở TP Hà Nội, nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh gốm Bát Tràng đã đưa sản phẩm lên trang web, sàn TMĐT, cửa hàng trên TikTok để tiếp cận nhiều khách hàng hơn; áp dụng việc thanh toán qua mã QR để mang lại sự tiện lợi cho cả người bán lẫn người mua; phối hợp với các công ty du lịch tổ chức tour tham quan làng nghề, lập bảo tàng nghề gốm và đưa các bộ sưu tập hiện vật lên không gian số...

Ở TP Huế, làng nón lá Tây Hồ kết hợp bảo tồn nghề với du lịch: tổ chức các lớp dạy cho du khách, chiếu phim kể chuyện nón lá trên nền nhạc cung đình.

Chuyển đổi số phải song hành năng lực sản xuất

Chuyển đổi số mở ra cánh cửa hy vọng cho các làng nghề truyền thống, nhưng quá trình này không hề suôn sẻ. Ở làng nghề lụa Vạn Phúc, TP Hà Nội, một số hộ kinh doanh lập fanpage, website, mở gian hàng trên sàn TMĐT, đầu tư thiết bị để live stream, bán hàng. Tuy nhiên, phần lớn hộ vẫn bán hàng theo cách truyền thống, nghĩa là chờ khách du lịch đến tham quan và mua hàng trực tiếp. Dù chính quyền địa phương đã quy hoạch tuyến phố đi bộ, gắn mã QR tại các gian hàng, nhưng do truyền thông yếu nên mô hình “phố lụa thông minh” chưa thực sự phát huy hiệu quả.

Phiên phát sóng trực tiếp giới thiệu các sản phẩm làng nghề của UBND huyện Phú Xuyên (cũ), TP Hà Nội - Ảnh: Sơn Tùng

Ở làng nghề gốm Bát Tràng, các cơ sở đã biết quảng bá sản phẩm trên sàn TMĐT, mạng xã hội và doanh thu từ bán hàng trực tuyến chiếm khoảng 30% tổng doanh thu. Nhưng theo ông Đặng Đình Túc - Trưởng ban đại diện Câu lạc bộ Làng nghề gốm sứ Giang Cao, xã Bát Tràng (cũ) - nhận thức và cách tổ chức bán hàng trên các sàn TMĐT của các chủ cơ sở vẫn còn hạn chế, việc chuyển đổi số chưa đồng đều giữa các cơ sở.

Bà Nguyễn Thị Hương - Phó chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam - đánh giá, khó khăn lớn nhất trong việc chuyển đổi số ở các làng nghề là xây dựng nội dung số. Để giới thiệu sản phẩm, kỹ năng nghề, văn hóa làng nghề và sản phẩm của các nghệ nhân một cách hấp dẫn, nội dung số cần phản ánh đúng giá trị của sản phẩm. Điều này đòi hỏi một đội ngũ nhân sự vừa am hiểu sản phẩm, vừa nhạy bén với công nghệ số và có cách tiếp cận mới lạ.

Việc ứng dụng số khiến chi phí đội lên nhưng lại khó tính ra cụ thể bao nhiêu, ở khâu nào nên người dân e ngại. Theo bà, việc quảng bá rầm rộ có thể dẫn đến tình trạng không sản xuất kịp để đáp ứng lượng đơn đặt hàng lớn, làm mất uy tín của làng nghề, mất khách hàng. Do đó, chuyển đổi số phải gắn liền với năng lực sản xuất.

Bà Cao Bích Thủy - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại, Đào tạo phát triển làng nghề Việt Nam - cho rằng, cần có các hình thức phổ biến hiệu quả để nghệ nhân và cơ sở sản xuất hiểu cũng như nắm vững các kỹ năng bán hàng trực tuyến. Nếu họ không thể tự thực hiện, cần có mô hình hỗ trợ như tổ chức gian hàng chung, nhóm vận hành chung.

Người dân trong các làng nghề tra cứu xu hướng trên Google, tham gia các nhóm truyền thông xã hội để xác định thị trường mục tiêu và phát triển thị trường ngách. Các cơ sở, hộ trong làng nghề cần nghiên cứu thị trường, nhận dạng thương hiệu cho sản phẩm kinh doanh trực tuyến, xây dựng và phát triển cửa hàng trực tuyến, thiết lập các quy trình thanh toán, vận chuyển để nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Tòng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu ứng dụng sản phẩm làng nghề Việt Nam - nhận định, các làng nghề thủ công mỹ nghệ ở Việt Nam chưa có chiến lược marketing rõ ràng khi tiếp cận thị trường quốc tế do thiếu thông tin. Để nâng cao năng lực marketing xuất khẩu, các làng nghề và doanh nghiệp cần sử dụng các nền tảng TMĐT và mạng xã hội để quảng bá, tiếp cận khách hàng toàn cầu; nghiên cứu thị trường để nắm bắt xu hướng tiêu dùng và tìm kiếm thị trường tiềm năng; tổ chức các khóa đào tạo về marketing và xuất khẩu cho người lao động.

Mai vàng Bình Lợi bán chạy nhờ YouTube Mỗi buổi chiều, anh Bùi Ngọc Đức - chủ vườn mai Hữu Đức, Giám đốc Công ty TNHH Mai Vàng, xã Bình Lợi, TPHCM - đều ra vườn mai quay video, đăng lên YouTube quảng cáo sản phẩm và dịch vụ. Mỗi video đều có vài ngàn đến vài chục ngàn lượt xem (view) nên lượng cây bán ra ngày càng nhiều. Anh Nguyễn Trúc Linh (bìa trái) - nông dân làng mai Bình Lợi, TPHCM - hướng dẫn các nông dân khác quay video quảng bá sản phẩm - Ảnh: Thu Lê Anh cho biết, từ nhiều năm trước, khi bắt đầu kinh doanh mai vàng, anh đã xác định mạng xã hội là kênh quảng bá tốt nhất. Do đó, anh lập trang web maivangtet.com, langmaibinhloi.vn và fanpage. Anh tự học cách chụp ảnh, quay video, tự dẫn chương trình, viết mô tả hấp dẫn để thu hút khách hàng. Ngoài giới thiệu sản phẩm, các video của anh trên YouTube còn hướng dẫn cách chăm sóc mai, cách để cây ra hoa đúng tết nên đã thu hút sự quan tâm của những người kinh doanh và yêu mai. Nhờ đó, lượng khách hàng ngày càng mở rộng. Hiện tại, công ty anh bán được 90% sản phẩm qua hình thức online. Anh Nguyễn Trúc Linh - nông dân của làng mai Bình Lợi - cũng lập kênh YouTube khoảng 6 năm nay là do nhận thấy diện tích trồng mai toàn xã hơn 500ha nhưng làng mai chủ yếu được biết đến nhờ báo chí và lời truyền miệng, chưa có nhiều người quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội. Từ khi lập kênh YouTube, nhiều khách hàng ở miền Bắc biết đến anh, đặt hàng. Ngoài kinh doanh mai vàng, anh còn được bà con nông dân nhờ quay video giới thiệu sản phẩm lên YouTube. Ông Phạm Hoàng Minh - Phó chủ tịch Hội Nông dân xã Bình Lợi - cho hay, vài năm gần đây, hội cùng chính quyền địa phương có nhiều hoạt động khuyến khích nông dân làng mai thành lập các tổ hợp tác, hợp tác xã; hỗ trợ nông dân lập gian hàng trên các sàn TMĐT; tổ chức các lớp tập huấn về live stream, quay video đăng YouTube, lập fanpage để giới thiệu và bán sản phẩm.

Ngọc Minh Tâm - Thu Lê