Chuyện bản quyền nhạc AI

Không có luật bảo vệ tác giả là AI

Theo Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) hiện hành, tác phẩm được bảo hộ phải do tác giả (con người cụ thể) trực tiếp sáng tạo và quyền tác giả phát sinh từ thời điểm tác phẩm được tạo ra, thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định. Luật cũng quy định chỉ tác giả (cá nhân), các đồng tác giả (các cá nhân) hoặc tổ chức (pháp nhân hoặc không có tư cách pháp nhân) giao nhiệm vụ hoặc giao kết hợp đồng với tác giả mới có tư cách chủ thể quyền tác giả. Ngay cả các điều ước quốc tế như Công ước Bern cũng chỉ bảo hộ tác phẩm do tác giả là con người sáng tạo. Như vậy, pháp luật hiện chưa công nhận chủ thể quyền tác giả đối với tác phẩm do AI sáng tạo.

Hiện tại, Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam đã bảo hộ quyền tác giả một số bài hát do AI tạo ra. Không có chủ thể quyền thì bảo hộ quyền cho đối tượng nào?

Tại Anh, pháp luật bảo hộ tác phẩm do máy tính tạo ra. Tuy nhiên, tác giả tạo ra tác phẩm phải là con người, ở đây được hiểu là người thiết lập chương trình. Dẫu vậy, tác giả của tác phẩm tạo ra từ máy tính không được hưởng một số quyền tác giả, như quyền được xác định là tác giả khi tác phẩm được sao chép, truyền bá; quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm. Tác phẩm tạo ra từ máy tính chỉ được bảo vệ 50 năm kể từ khi ra đời, không được bảo vệ suốt cuộc đời tác giả và 70 năm tiếp theo kể từ ngày tác giả qua đời.

Trong khi đó, pháp luật Mỹ chỉ bảo hộ tác phẩm do con người tạo ra. Điển hình là vụ Thaler kiện Perlmutter. Tòa án quận Columbia (Mỹ) phán quyết rằng một tác phẩm được tạo ra mà không có sự tham gia của con người thì không thể được bảo vệ bản quyền.

Như vậy, pháp luật Việt Nam cũng như chuẩn mực quốc tế hiện vẫn xem sự sáng tạo phải có yếu tố con người.

Pháp luật cần ứng xử thế nào với bài hát do ai tạo ra?

Vì AI là một kho tổng hợp dữ liệu, một bài hát có khi có bóng dáng cả trăm người. Thế nên, ứng xử với các tác phẩm này như thế nào về bản quyền? Đây là khoảng trống pháp lý các quốc gia đang đối mặt. Ta có thể xem thực tiễn pháp lý qua vụ kiện đang diễn ra tại Mỹ, giữa The New York Time và Open AI & Microsoft. Theo đó, The New York Time cho rằng Open AI & Microsoft đã sử dụng hàng triệu bài báo có bản quyền của The New York Time để huấn luyện ChatGPT mà không xin phép và cũng không trả tiền. Phản bác The New York Time, Open AI & Microsoft cho rằng các dữ liệu Open AI & Microsoft dùng đều được công khai. Các nội dung không sao chép mà được biến đổi, nghĩa là các dữ liệu được tích hợp thành một sản phẩm mới chứ không phải tái bản hay sao chép.

Suno AI - trí tuệ nhân tạo được sử dụng để tạo bài hát phổ biến nhất hiện nay - Nguồn ảnh: sunoai.vn

Vì AI là kho tổng hợp dữ liệu, trong đó có thể có một chút chất xám, giọng hát của A, của B… - có nghĩa có một sự tổn thất đối với những nhân vật ấy. Luật SHTT bảo vệ sự toàn vẹn tác phẩm của tác giả cũng như hình tượng biểu diễn của nghệ sĩ. Do đó, việc sử dụng bất kỳ giọng ca của ca sĩ nào gây phương hại đến danh dự, uy tín của ca sĩ đều là hành vi vi phạm Luật SHTT. Nghệ sĩ bị xâm phạm được quyền khởi kiện để yêu cầu bồi thường thiệt hại. Dĩ nhiên trong trường hợp này là không dễ.

Điều quan trọng nhất là pháp luật cần làm rõ khái niệm tác giả và chủ thể quyền. Có thừa nhận AI là chủ thể sáng tạo hay không? Nếu không, ai sẽ được công nhận quyền tác giả đối với sản phẩm do AI tạo ra - lập trình viên, người quản trị hay người đặt lệnh? Có cần thiết phải đặt ra cơ chế đồng tác giả đối với sản phẩm do AI tạo ra? Đối với bản ghi âm ghi hình sản phẩm do AI tạo ra, nên chăng pháp luật cũng quy định chế độ chia sẻ quyền giữa các chủ thể tham gia quy trình tạo ra sản phẩm AI như người cung cấp dữ liệu, lập trình viên, người quản lý? Việc trả phí bản quyền khi sử dụng tác phẩm có bản quyền đã được quy định rõ trong Luật SHTT, vấn đề còn lại là cơ chế thực thi.

óm lại, bảo hộ quyền tác giả đối với sản phẩm do AI tạo ra đang là thách thức cho các nhà làm luật hiện nay. Hy vọng khi vụ kiện giữa The New York Time với Open AI & Microsoft khép lại, phán quyết của tòa cũng là bài học tham khảo trong quá trình sửa đổi bổ sung Luật SHTT của Việt Nam.

Luật sư Lê Quang Vy
(Công ty Luật GV Lawyers)