Âm nhạc bước vào cuộc thử thách lớn nhất của kỷ nguyên số

Thế hệ AI tạo sinh hiện nay đã đạt đến trình độ có thể viết một bài hát hoàn chỉnh với verse, chorus, bridge mạch lạc

Spotify sau đó xác nhận phần lớn âm nhạc, giọng hát và hình ảnh của nhóm được tạo từ trí tuệ nhân tạo. Sự việc ngay lập tức làm rung chuyển thị trường quốc tế.

Ở Việt Nam những ca khúc như Say một đời vì em, Đà Lạt còn mưa không em?, Vạn lý sầu, Hư vô cũng biết đau, Tháng Bảy anh viết cho em…cũng là sản phẩm của AI đang khiến công chúng lẫn giới sáng tạo bối rối, liệu âm nhạc bước vào một kỷ nguyên sáng tạo mới, hay kỷ nguyên của sự thay thế?

Trước đây, nhạc AI thường chỉ tạo được những đoạn hook ngắn, lặp lại và thiếu cấu trúc. Thế nhưng, thế hệ AI tạo sinh hiện nay đã đạt đến trình độ có thể viết một bài hát hoàn chỉnh với verse, chorus, bridge mạch lạc. Giáo sư Jason Palamara (Herron School of Art) nhận xét rằng The Velvet Sundown hay hơn rất nhiều so với những gì AI từng làm trước đó và chỉ là phần nổi của tảng băng.

Ở Việt Nam, điều này đang diễn ra nhanh chóng hơn dự đoán. Những đoạn nhạc AI sáng tác từ 15–30 giây xuất hiện dày đặc trên TikTok, Facebook Reels… chiếm sóng xu hướng và cạnh tranh trực tiếp với nghệ sĩ trẻ. Một bài hát AI chỉ mất vài phút để ra đời và có thể lan truyền nhanh hơn bất kỳ sản phẩm nào được sáng tạo thủ công trong hàng tháng trời.

Điều khiến ngành âm nhạc lo lắng không chỉ là tốc độ sản xuất “chóng mặt” của AI, mà còn là vấn đề bản quyền, sinh kế của nghệ sĩ và thậm chí cả bản sắc âm nhạc. Các tập đoàn âm nhạc lớn như Sony, Universal và Warner đã kiện Suno và Udio vì dùng trái phép tác phẩm của nghệ sĩ để huấn luyện mô hình. Hàng nghìn nghệ sĩ quốc tế ký kiến nghị phản đối việc các công ty công nghệ thu thập âm thanh của họ mà không xin phép.

Tại Việt Nam, dù chưa xảy ra vụ kiện lớn, nhưng nỗi lo đã hiện hữu. Nhiều nhạc sĩ trẻ chia sẻ rằng thu nhập streaming vốn đã không thể đảm bảo cuộc sống, nay họ còn phải cạnh tranh với hàng loạt “nghệ sĩ ảo” có thể ra cả trăm bài mỗi ngày. Trong cảm giác ấy có phần đồng điệu với lời tâm sự của Tilly Louise, ca sĩ trẻ ở Anh rằng: “một ban nhạc không hề tồn tại vẫn viral khắp mạng xã hội, điều đó thật sự nản lòng”.

Giới nhạc sĩ và người yêu nhạc cảnh báo rằng sự tràn lan của âm nhạc AI trên mạng xã hội với những ca khúc được tạo ra chỉ để tối ưu xu hướng và giữ chân người xem đang dần làm méo mó thị hiếu thẩm mỹ, khiến âm nhạc mất đi tính nghệ thuật và trở thành thứ nội dung dễ tiêu thụ, nhanh chán và thiếu cảm xúc.

Câu hỏi lớn được đặt ra là điều gì sẽ xảy ra khi AI không chỉ tạo âm nhạc, mà còn tạo nên “nghệ sĩ”? Tên gọi, hình ảnh, tính cách, giọng hát… tất cả có thể được dựng nên chỉ trong vài giây. Một ngành công nghiệp vốn xây dựng trên bản sắc cá nhân và trải nghiệm con người nay đứng trước rủi ro bị thay thế bởi sản phẩm hoàn hảo nhưng vô cảm. Điều đáng sợ nhất không phải là AI biết hát, mà là khán giả quen dần với việc không cần đến nghệ sĩ thật.

Trong bối cảnh đó, nhiều quốc gia bắt đầu xây dựng bộ nguyên tắc nhằm bảo vệ nghệ sĩ và kiểm soát AI. Các khái niệm như “sự đồng ý”, “ghi nhận nguồn dữ liệu” và “đền bù thỏa đáng” được xem là nền tảng của tương lai minh bạch trong ngành công nghiệp âm nhạc.

Ở Việt Nam, câu chuyện tương tự cần được đặt lên bàn thảo luận sớm hơn thay vì chờ đến lúc công nghệ vượt xa khả năng kiểm soát của luật pháp. Quy định về dán nhãn nhạc AI, trách nhiệm của nền tảng đối với dữ liệu huấn luyện và phân chia doanh thu là những vấn đề cần chuẩn bị trước khi AI trở thành dòng chảy chủ đạo.

Khi nốt nhạc do AI sáng tác cất lên, chúng ta đang nghe không chỉ âm thanh của công nghệ, mà là lời nhắc nhở về trách nhiệm bảo vệ những giá trị giúp âm nhạc trở thành nghệ thuật thực sự. AI có thể mô phỏng cấu trúc, giọng hát và phong cách, nhưng không thể mô phỏng nỗi buồn, niềm vui, ký ức hay những rung động của người đã từng làm nên sức mạnh của âm nhạc từ ngày âm nhạc có trong đời sống cộng đồng.

Trong khi AI mở ra một chương mới cho sáng tạo, chính con người phải giữ lấy linh hồn của âm nhạc để không bị cuốn vào vòng xoáy nội dung vô hồn của thuật toán.

Võ Ngọc Diễm (TPHCM)

(*) Bài viết tham gia diễn đàn xin gửi về: diendanamnhacAI@baophunu.org.vn.