AI thắng lớn trong vụ kiện bản quyền: Bước ngoặt pháp lí đầu tiên

Tòa án liên bang Mỹ vừa đưa ra phán quyết rằng công ty Anthropic, đối tác chiến lược của Amazon có thể sử dụng hàng triệu cuốn sách trên internet để huấn luyện hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) của mình mà không vi phạm luật bản quyền. Đây là lần đầu tiên một tòa án xem xét sâu rộng về vấn đề này và đưa ra phán quyết được cho là có thể trở thành tiền lệ cho các vụ kiện tương tự. Với các hãng phim, đặc biệt là những hãng vừa bắt đầu cuộc chiến pháp lí với trí tuệ nhân tạo thì đây là kết quả không mấy dễ chịu.

Công cụ hỗ trợ của Midjourney cho phép người dùng tạo ra tác phẩm nghệ thuật dựa trên các tác phẩm của các hãng phim

Phán quyết đầu tiên về tính “sáng tạo chuyển đổi”

Phán quyết xoay quanh câu hỏi: Liệu các công ty AI có được phép sử dụng tác phẩm có bản quyền mà không cần xin phép trong một số trường hợp nhất định?

Theo thẩm phán William Alsup, hệ thống AI Claude của Anthropic là một công nghệ mang tính đột phá lớn, có thể tạo ra những thay đổi sâu sắc trong tương lai. Dựa trên điều này, ông cho rằng việc sử dụng sách có bản quyền để huấn luyện AI có thể được coi là sử dụng hợp lí, ít nhất là trong giai đoạn huấn luyện dữ liệu.

Tuy nhiên, thẩm phán Alsup nhấn mạnh rằng Anthropic vẫn sẽ phải ra tòa vì hành vi tải lậu khoảng 7 triệu cuốn sách từ internet để làm dữ liệu huấn luyện. Mặc dù sau đó công ty đã cố gắng hợp thức hóa bằng cách mua bản sao hợp pháp của những cuốn sách này, nhưng điều đó không đủ để xóa bỏ trách nhiệm pháp lí. Tòa án khẳng định việc tải lậu ban đầu vẫn là hành vi vi phạm nghiêm trọng và không thể biện minh. Mức bồi thường của công ty có thể lên đến hàng trăm triệu USD.

Trong khi các tác giả thua kiện vì không thể chứng minh rằng phản hồi của Claude vi phạm bản quyền sách, thì Midjourney, công cụ tạo ảnh AI gây tranh cãi, có thể phải đối mặt với cáo buộc nặng nề hơn.

Midjourney có thể tạo ra những hình ảnh gần như sao chép nguyên vẹn các khung hình từ phim của Disney, Universal, Pixar, DreamWorks và nhiều hãng khác. Ví dụ, khi được yêu cầu tạo hình ảnh Thanos trong Infinity War, công cụ này tạo ra một khung hình cực kỳ giống với cảnh phim gốc hoặc tài liệu quảng bá. Tương tự, cảnh Tom Cruise trong buồng lái của Top Gun: Maverick cũng có thể được tái hiện gần như chính xác.

Đơn kiện cho rằng: “Việc Midjourney tạo ra các bản sao và bản phái sinh từ phim của Disney và Universal cho thấy công ty đã sử dụng các tác phẩm có bản quyền để huấn luyện và phát triển công nghệ của mình mà không được phép".

Một điểm quan trọng trong vụ việc là: tòa án khẳng định việc tải lậu 7 triệu cuốn sách để xây dựng thư viện huấn luyện là hành vi vi phạm bản quyền không thể chối cãi. “Việc tải lậu vốn dĩ đã là hành vi vi phạm trắng trợn và không thể cứu vãn”, thẩm phán Alsup nhận định. Ông cho rằng Anthropic hoàn toàn có thể mua sách để sử dụng hợp pháp.

Nếu các hành vi bị xác định là “vi phạm có chủ ý”, số tiền bồi thường theo luật bản quyền Mỹ có thể lên tới 150.000 USD cho mỗi tác phẩm, dẫn đến khả năng Anthropic phải chịu mức đền bù khổng lồ.

Lằn ranh mong manh giữa sáng tạo và sao chép

Phán quyết đáng chú ý của tòa án là không công nhận việc các tác giả có quyền cấm AI “đọc sách để học viết”. Tòa án khẳng định: “Ai cũng đọc rồi viết. Họ có thể cần trả tiền để có sách, nhưng không thể buộc ai đó phải trả tiền mỗi lần họ đọc, nhớ lại hay vận dụng nội dung sách để viết ra điều gì đó mới mẻ”.

Hình ảnh (bên trái) được cho là đã sao chép nhân vật mẫu Elsa của Disney

Tương tự như việc một người đọc tất cả các tác phẩm từ kinh điển đến hiện đại và sau đó viết một cuốn sách mang phong cách pha trộn. Hành vi của AI cũng được xem là tạo ra cái mới, không phải sao chép hay thay thế tác phẩm gốc.

Với phán quyết này, nhiều công ty AI khác, bao gồm cả các đơn vị phát triển mô hình AI hình ảnh và video như Sora, có thể trích dẫn để bảo vệ quyền sử dụng dữ liệu khổng lồ cho việc huấn luyện AI. Luật sư Daniel Barsky của công ty Holland & Knight nhận định: “Phán quyết về Anthropic có thể sẽ được tất cả các công ty phát triển mô hình nền tảng viện dẫn để khẳng định rằng "sử dụng hợp lí" áp dụng cho việc dùng dữ liệu quy mô lớn.".

Tuy nhiên, Alsup cũng lưu ý: nếu một ngày nào đó hệ thống AI vi phạm bản quyền như tạo ra văn bản, hình ảnh hay video quá giống với tác phẩm gốc, thì lúc đó, các chủ sở hữu bản quyền hoàn toàn có thể khởi kiện. Nhưng đó không phải là tình huống trong vụ kiện hiện tại.

Trong khi tòa án tạm thời đứng về phía Anthropic ở khía cạnh huấn luyện, thì tương lai của Midjourney và các công cụ AI sản xuất nội dung vẫn đầy bất định. Việc sử dụng dữ liệu có bản quyền , đặc biệt là phim, ảnh, để tạo ra sản phẩm mới đang làm dấy lên câu hỏi: đâu là ranh giới giữa sáng tạo “chuyển đổi” và hành vi sao chép?

Và với ngành công nghiệp điện ảnh, nơi mỗi khung hình đều là kết quả của hàng triệu USD đầu tư và sáng tạo, cuộc chiến pháp lí với AI mới chỉ bắt đầu.

Hoàng Duy