Kinh tế tăng trưởng ấn tượng nhưng quá lệ thuộc vào nước ngoài

Từ thực tế ngành điều, ông Bạch Khánh Nhựt - Phó chủ tịch Thường trực Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) – cho hay, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu điều đạt khoảng 4 tỉ USD. Đến hết 11 tháng năm 2025, con số này đã đạt 4,95 tỉ USD và chắc chắn cả năm sẽ vượt mốc 5 tỉ USD – lần đầu tiên trong lịch sử ngành. Tuy nhiên, có những sản phẩm xuất khẩu thực ra các doanh nghiệp đang làm thuê cho người khác.

Lý do, 90% nguyên liệu điều phải nhập khẩu từ các quốc gia châu Phi và Campuchia. Khoảng 5 năm trở lại đây, các nước châu Phi đã học và làm chủ khoảng 70% công đoạn chế biến bằng máy móc. Phần còn lại 30% là khâu xử lý thủ công đòi hỏi tay nghề cao, đây là khâu Việt Nam vẫn làm tốt nhất. Do đó, họ chuyển phần khó nhất về Việt Nam để gia công. Điều đó dẫn tới thực trạng trong 4–5 năm gần đây, Việt Nam đang dần trở thành nơi gia công cuối cùng cho các nước châu Phi.

Tiến sĩ Trần Du Lịch cho rằng, để kinh tế Việt Nam trong năm 2026 ổn định, cần tháo gỡ điểm nghẽn và định hướng tín dụng vào các lĩnh vực tạo ra giá trị thực - Ảnh: Báo Người Lao Động

Theo ông Nguyễn Ngọc Hòa - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TPHCM (HUBA) – hiện nay, khoảng 3/4 kim ngạch xuất khẩu thuộc về khu vực doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp Việt Nam chỉ chiếm khoảng 1/4. Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ để nâng tỉ trọng "1/4 nội lực" này lên, tập trung vào những lĩnh vực Việt Nam có thế mạnh, đặc biệt là nông sản, lương thực, thực phẩm.

Nhiều mặt hàng của Việt Nam đang nằm trong nhóm dẫn đầu thế giới, có kim ngạch xuất khẩu hàng tỉ USD mỗi năm như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng, tôm, cá tra… Việt Nam hiện đứng thứ hai, thứ ba thế giới về sản lượng cà phê, hồ tiêu nhưng phần lớn giao dịch vẫn chưa thông qua sàn. Nếu có sàn giao dịch, doanh nghiệp sẽ chủ động hơn trong ký kết hợp đồng dài hạn, phòng ngừa rủi ro biến động giá và linh hoạt hơn trong việc tái cấu trúc dòng vốn.

Việc phụ thuộc quá nhiều vào khối doanh nghiệp ngoại, theo phó giáo sư, tiến sĩ Trần Đình Thiên, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, là một điểm yếu tiềm ẩn đáng báo động. Với một nền kinh tế có độ mở rất cao, các cú sốc bên ngoài có thể nhanh chóng lan truyền vào trong nước.

Một nghịch lý là nền kinh tế tăng trưởng, lạm phát thấp, nhưng doanh nghiệp vẫn "khát vốn". Tín dụng tăng từ 14–15% trước đây lên gần 20%, song vòng quay tiền tệ chậm cho thấy năng lực hấp thụ vốn của nền kinh tế còn yếu. Khu vực doanh nghiệp tư nhân trong nước chỉ tăng trưởng khoảng 6–7%, thấp hơn mặt bằng chung.

Dù Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do, doanh nghiệp FDI vẫn tận dụng tốt hơn doanh nghiệp trong nước. Ngược lại, các rào cản thể chế đang khiến doanh nghiệp Việt yếu dần. Bên cạnh đó, thị trường đất đai méo mó, đầu cơ cao khiến nguồn lực bị "chôn" lại; tỉ lệ lao động gia công còn lớn; thị trường tài chính còn tồn tại nhiều "khe hở".

Ông Thiên kiến nghị: “Trong ngắn hạn, cần cấp bách là tháo gỡ khoảng 3.000 dự án đang vướng mắc pháp lý, gây lãng phí nguồn lực ước tính 6–7 triệu tỉ đồng. Thay vì chỉ tập trung thu hút FDI, cần ưu tiên tháo gỡ "điểm nghẽn" và định hướng tín dụng mạnh mẽ vào kinh tế thực trong nước”.

Ngành điều là một trong những ngành minh chứng cho sự lệ thuộc vào nước ngoài

Theo tiến sĩ Trần Du Lịch - Chủ tịch Hội đồng tư vấn thực hiện Nghị quyết 98 về cơ chế đặc thù cho TPHCM, tăng trưởng vẫn phải là mục tiêu trong năm 2026, song không thể đánh đổi bằng bất ổn vĩ mô, cần phối hợp nhịp nhàng giữa chính sách tài khóa và tiền tệ, tháo gỡ “điểm nghẽn” và định hướng tín dụng vào các lĩnh vực tạo ra giá trị thực.

Giáo sư Nguyễn Ðức Khương - Thành viên Hội đồng tư vấn quốc gia về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - đưa ra ba yếu tố cốt lõi: Thứ nhất, phối hợp hài hòa giữa chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa nhằm kiểm soát lạm phát nhưng vẫn hỗ trợ tăng trưởng, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào R&D. Thứ hai, đa dạng hóa nền kinh tế, giảm phụ thuộc vào một số ít ngành hoặc thị trường xuất khẩu chủ lực. Thứ ba, đầu tư mạnh mẽ vào khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo để nâng cao năng suất, gia tăng giá trị nội địa.

Thanh Hoa