Khai thác và phát huy nguồn lực người cao tuổi

TPHCM đang đối mặt với tốc độ già hóa dân số, với hơn 1,3 triệu người trên 60 tuổi, chiếm 12,5% dân số, là địa phương dẫn đầu cả nước về chỉ số này. Gánh nặng an sinh xã hội tiềm ẩn cộng với định kiến xem người cao tuổi (NCT) là đối tượng cần chăm sóc, là gánh nặng, đang làm lu mờ một sự thật khác: NCT thực sự là một nguồn lực cần được tiếp tục khai thác, phát huy.

Bà Nguyễn Thế Thanh - nguyên Phó giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TPHCM

Đúng là phần đông NCT có chậm hơn trong suy nghĩ, thao tác công việc, di chuyển; sức khỏe cũng kém hơn do tuổi tác và bệnh tật. Tuy nhiên, thay vì chỉ xem NCT là gánh nặng, xã hội nói chung chưa nhận ra những giá trị cốt lõi mà một bộ phận NCT còn đang nắm giữ. Sở dĩ có bất đồng về nhận thức như trên là do, cho đến nay, chúng ta chưa có những nghiên cứu toàn diện về NCT.

Có thể chia NCT thành 3 nhóm. Nhóm 1 là những người có sức khỏe vật chất và tinh thần ổn định (từ 60 tuổi trở lên), còn tiếp tục tham gia thị trường lao động bằng những hình thức khác nhau, có thu nhập bên cạnh nguồn lương hưu.

Nhóm 2 là những người có sức khỏe và khả năng làm việc kém hơn, nhưng vẫn đang gánh vác một phần công việc của gia đình phù hợp với sức khỏe và tạo ra giá trị kinh tế vô hình (trông cháu, đưa đón cháu đi học, dọn dẹp nhà cửa, đi chợ, nấu ăn, tham gia hoạt động xã hội tại địa phương…).

Nhóm 3 là những người hoàn toàn nghỉ ngơi.

Kết quả của những nghiên cứu như thế sẽ là cơ sở để biết rõ giá trị đóng góp của NCT cho các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Từ đó xác định đúng chính sách dành cho NCT và truyền thông đầy đủ nhằm góp phần thay đổi định kiến xã hội về NCT.

Giá trị của NCT nằm ở những kết quả hoạt động rất cụ thể của họ. Vậy ai là người hiểu rõ các giá trị của NCT? Đó là các thành viên trong gia đình và những người đang sử dụng, hợp tác công việc với họ.

Hiện có rất nhiều NCT vẫn đang cống hiến cho xã hội. Đạo diễn Nguyễn Thị Xuân Phượng nay đã sang tuổi 96, rất nổi tiếng với cuốn hồi ký Gánh gánh, gồng gồng được tái bản nhiều lần và đang viết quyển sách thứ ba. Đại sứ Tôn Nữ Thị Ninh ở tuổi 78 vẫn tất bật với công việc Chủ tịch Quỹ Hòa bình và Phát triển TPHCM. Bà là người khởi xướng diễn đàn “Thời khắc Việt” được đánh giá cao lần I (2024) và sắp diễn ra lần II (tháng 11/2025). Tiến sĩ Bùi Trân Phượng vẫn say mê nghiên cứu và tham gia các hoạt động thúc đẩy tiến bộ giáo dục ở tuổi 75. Nhà báo Vũ Kim Hạnh đã nghỉ hưu 19 năm qua nhưng vẫn không ngày nào ngưng công việc nghiên cứu, hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam bằng chương trình Hàng Việt Nam chất lượng cao chuẩn quốc tế với cương vị Chủ tịch Hội Hàng Việt Nam chất lượng cao… Cống hiến của NCT rất đa dạng, hiệu quả và cần được ghi nhận đúng mức.

Tôi rất tâm đắc với khái niệm “cộng sinh thế hệ” (intergenerational symbiosis). Thành phố cần có những trung tâm giao lưu, học tập giữa NCT và người trẻ - nơi họ học hỏi và tôn trọng lẫn nhau một cách tự nguyện. Các nhà văn hóa hiện có là nơi thích hợp nhất để tổ chức các hoạt động này. Ở đó, NCT và người trẻ giao lưu, trao truyền kinh nghiệm, kỹ năng cho nhau một cách gần gũi, hiểu biết nhất như ông bà với các cháu. Các bảo tàng, bệnh viện, trường đại học cũng theo tư duy đó mà nghĩ ra hình thức hợp tác với các chuyên gia thuộc diện NCT triển khai các hoạt động phù hợp cho đơn vị, cộng đồng.

Dự báo đến năm 2030, tỉ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên tại TPHCM là 20% (khoảng 1,8 triệu người). Đảng bộ TPHCM cần có các quyết sách chính trị, cần nhìn nhận và đánh giá NCT cũng là một nguồn lực của thành phố. Không chỉ dừng lại ở việc chăm sóc, hệ thống an sinh xã hội của thành phố cần phải hướng tới sự tự chủ và đóng góp của NCT.

Trong 5 năm tới, theo tôi, thành phố nên chuyển đổi hoàn toàn tư duy xã hội và chính sách, từ “chăm sóc” sang “khai thác và phát huy” nguồn lực NCT. Để làm được điều này cần phải:

- Có nghiên cứu đầy đủ và cập nhật về tỉ lệ NCT tiếp tục lao động, tạo ra thu nhập và giá trị đóng góp cho xã hội.
- Truyền thông mạnh mẽ và thường xuyên hơn nữa về vai trò NCT trong đời sống xã hội.
- Khuyến khích các đơn vị sử dụng lao động cao tuổi một cách hợp lý và hiệu quả.

Nguyễn Thế Thanh
- nguyên Phó giám đốc
Sở Văn hóa và Thể thao TPHCM

Thùy Dương (ghi)