K-pop không có nghệ sĩ Hàn Quốc, điều gì đang xảy ra?

K-pop được định nghĩa bởi hệ thống và văn hóa fandom, không phải quốc tịch - Ảnh: Maeil Business Newpaper

K-pop thời toàn cầu hóa, nghệ sĩ không nhất thiết phải là người Hàn

Thay vì chỉ bổ sung một vài thành viên ngoại quốc như trước đây, các công ty giải trí Hàn Quốc đang triển khai chiến lược địa phương hóa, tuyển thực tập sinh ngay tại từng quốc gia và lấy thị trường quốc tế làm trung tâm hoạt động.

Nhóm nữ Katseye, liên doanh Hybe - Universal Music Group, là ví dụ điển hình. Ca khúc Gabriella đạt vị trí 31 Billboard Hot 100 và nhóm được đề cử 2 hạng mục tại Grammy gồm Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất và Màn trình diễn nhóm/đôi xuất sắc nhất. Đây là thành tích hiếm có của K-pop sau nhiều năm.

6 thành viên của Katseye, chỉ có 1 người Hàn Quốc (Yoon Chae), còn lại đến từ Mỹ, Thụy Sĩ và Philippines. Các bài hát đều 100% tiếng Anh, và sân khấu chính của nhóm là Los Angeles. Chủ tịch Hybe Bang Si-hyuk từng tạo tranh luận khi tuyên bố: “Đã đến lúc bỏ chữ K khỏi K-pop”.

Tương tự là Girlset của JYP, gồm 4 thành viên đến từ Canada và Mỹ. Nhóm được thành lập qua chương trình tuyển chọn A2K và hiện hoạt động chủ yếu tại Mỹ. MV Little Miss của nhóm đạt hơn 10 triệu lượt xem chỉ sau 5 ngày. Trước đó, JYP cũng ra mắt NiziU (toàn bộ thành viên là người Nhật) và Boy Story tại Trung Quốc.

Nhóm nhạc nữ Girlset hợp tác Hàn - Mỹ của Công ty JYP - Ảnh: JYP Entertainment

Trào lưu này lan rộng khi SM chuẩn bị ra mắt nhóm nữ GPP, gồm 7 thành viên Nhật Bản và 1 người Anh. Nhóm Blackswan sau khi các thành viên Hàn rời đi cũng trở thành nhóm hoàn toàn ngoại quốc với các thành viên đến từ Senegal và Ấn Độ, hoạt động tại cả Hàn Quốc và quốc tế.

Xu hướng này đặt ra câu hỏi, một nhóm idol do công ty Hàn Quốc đào tạo nhưng hoạt động tại nước ngoài, không dùng tiếng Hàn và không có thành viên Hàn có còn được gọi là K-pop?

K-pop là hệ thống hay bản sắc?

Trước sự thay đổi mạnh mẽ này, xuất hiện 2 luồng ý kiến đối lập. Một nhóm tin rằng quốc tịch không quyết định K-pop, mà cốt lõi nằm ở hệ thống đào tạo idol, cấu trúc fandom và mô hình kinh doanh. Nhà phê bình âm nhạc Cha Woo-jin cho rằng: “K-pop được định nghĩa bởi hệ thống và văn hóa fandom, không phải bởi quốc tịch”.

Ông chỉ ra ví dụ từ chương trình Boys Planet, nơi fandom được hình thành ngay cả khi nhóm chưa có tên chính thức. Cả Katseye và Girlset đều xây dựng fandom quốc tế từ các buổi casting toàn cầu và tận dụng ứng dụng Weverse để tương tác liên tục.

Tuy nhiên, lo ngại lớn cũng xuất hiện. Việc nhóm nhạc ngày càng đa quốc tịch khiến K-pop đối mặt với xung đột văn hóa, vấn đề phân biệt chủng tộc và tranh cãi pháp lý. Thành viên Lara của Katseye (Ấn Độ) cho biết cô từng bị tung tin sai về tình trạng cư trú tại Mỹ. Trước đó, thành viên KG của Girlset cũng từng kiện công ty vì cáo buộc lao động trẻ em và lạm quyền.

Sự cạnh tranh khốc liệt trong nước khiến các công ty phải mở rộng ra thế giới. Một chuyên gia trong ngành nhận định thị trường nội địa đã bão hòa, việc “xuất khẩu” hệ thống K-pop trở thành chiến lược sống còn, từ Nhật Bản và Mỹ đến Nam Mỹ và châu Âu. Hybe gần đây thành lập nhóm nam Santos Bravos gồm các thành viên Peru, Brazil, Puerto Rico và hoạt động tại Mexico. SM cũng ra mắt nhóm nam dearALICE gồm hoàn toàn người Anh.

Các thành viên của nhóm nhạc nam SANTOS BRAVOS đến từ Hybe Latin America - Ảnh: Hybe

Câu hỏi không còn dừng ở việc “K-pop có cần nghệ sĩ Hàn Quốc hay không” mà đã trở thành một vấn đề lớn hơn. Một nền công nghiệp giải trí toàn cầu có thể giữ được linh hồn văn hóa nếu tách rời khỏi gốc rễ của mình?

K-pop trở thành hiện tượng thế giới không chỉ nhờ những ca khúc bắt tai hay các màn trình diễn hoành tráng. Sức hấp dẫn của nó được xây dựng từ một hệ thống đào tạo nghiêm ngặt, chiến lược sản xuất nội dung bài bản, văn hóa fandom giàu cảm xúc và đặc biệt là bản sắc Hàn Quốc cùng tinh thần châu Á. Đó là những giá trị đã tạo nên sự khác biệt với âm nhạc đại chúng phương Tây.

Nếu nói rằng nghệ thuật không được quyết định bởi quốc tịch là đúng, thì cũng phải thừa nhận rằng bản sắc không thể tồn tại nếu bị xóa bỏ hoàn toàn. Một nền âm nhạc có thể mở rộng biên giới và đón nhận đa dạng văn hóa, nhưng sự mở rộng ấy không nên đánh đổi bằng việc đánh mất chính mình.

Có lẽ cuộc tranh luận về bản sắc K-pop sẽ còn kéo dài, khi ngành công nghiệp này đứng trước ngã rẽ giữa toàn cầu hóa và truyền thống. Nhưng một điều rõ ràng, vươn ra thế giới không có nghĩa là từ bỏ cội nguồn. Sức mạnh thật sự của K-pop sẽ nằm ở khả năng giữ được bản chất riêng trong khi vẫn chạm đến trái tim khán giả toàn cầu.

Thảo Nguyên