Cô giáo vùng cao đưa học trò chinh phục sân chơi STEM quốc tế

Cô giáo dạy sinh học tự mày mò robotics

Năm nay, Đội 11 giành 2 giải lớn: Giải thưởng của ban giám khảo và Giải thành tựu thúc đẩy giáo dục STEM - ghi nhận nỗ lực lan tỏa cơ hội học robotics về cộng đồng vùng cao. Hồ sơ thi của đội viết bằng tiếng Anh, do cô Đỗ Thị Hương Trà và học trò thực hiện.

Đó không chỉ là bản mô tả dự án, mà là câu chuyện về cách mở ra cánh cửa mới cho cả một vùng đất: huyện Trùng Khánh (trước đây) của tỉnh Cao Bằng, 1 trong 74 huyện nghèo của cả nước.

Cô Đỗ Thị Hương Trà (thứ ba từ phải qua) và Đội 11 Cao Bằng tại Lễ vinh danh các tổ chức, cá nhân có thành tích và đóng góp vào hoạt động STEM Việt Nam - ẢNH: M.T.

Để đến được khoảnh khắc như vỡ òa đó, cô giáo 37 tuổi đã đi qua 1 hành trình “liều lĩnh nhưng phải làm”. Đó là câu chuyện về người thầy dám bước vào lĩnh vực mới mẻ, để mở cánh cửa lớn hơn cho học trò vùng cao.

Năm 2021, khi đang là tổ phó tổ hóa - sinh, thạc sĩ sinh học Đỗ Thị Hương Trà được lãnh đạo Trường THPT chuyên Cao Bằng đề nghị phụ trách Câu lạc bộ STEM, đẩy mạnh các hoạt động về robotics. Lúc ấy, cô cười trừ: “Tôi dạy sinh học, có biết gì về robotics đâu”. Nhưng khi nhìn thấy ánh mắt của học trò trong câu lạc bộ - háo hức, tò mò về rô bốt, cô đã nhận lời.

Thực tế, “cái duyên” của cô với giáo dục STEM đã nảy nở từ lâu. Cô Trà kể: “Năm 2016, khi đến dự ngày hội STEM quốc gia, dự lớp của các chuyên gia, tôi đã biết rằng giáo dục STEM có thể rộng mở và thú vị đến nhường nào”.

Cô bắt đầu bước vào hành trình tự học: xem video trên mạng, đọc tài liệu tiếng Anh, tham gia khóa tập huấn của STEAM for Vietnam, liên hệ trường đại học hỏi từng chi tiết… Có khi cô còn học từ chính học trò: “Các em mày mò ghép rô bốt, tôi đứng sau ghi chép lại để tối về nghiền ngẫm”.

Những hôm đầu, tiếng linh kiện, tiếng cười bối rối và cả tiếng thở dài vang lên trong phòng. Nhưng sự kiên trì của cô giáo đã thắp lên ngọn lửa trong đám học trò người Tày vốn rụt rè.

Năm 2022, Đội Robotics 11 Cao Bằng được thành lập. Những ngày đội luyện tập, cô Trà thường có mặt sớm nhất và về muộn nhất. Buổi sáng dạy sinh học, buổi chiều hướng dẫn học trò lắp ráp, tối đến gặp trực tuyến với các chuyên gia để hỏi thêm về thuật toán. Cô thường tranh thủ học thêm về robotics sau khi soạn và chấm bài.

Trên bàn làm việc của cô, chiếc laptop cũ mở video hướng dẫn lắp động cơ. Góc bàn có một cuốn sổ tay bìa đã sờn, ghi những dòng chữ nhỏ: “Mã lỗi 1.12 - thử kiểm tra chân cảm biến”, “khớp quay chưa đồng đều - cần hỏi lại”, “lập trình liên minh cần thử lại”…

Lan tỏa giá trị của giáo dục STEM

Năm 2023, Đội Robotics 11 Cao Bằng lần đầu tham dự Giải vô địch VEX IQ Robotics toàn quốc. Họ vượt qua 93 đội, giành 3 giải lớn và nhận vé dự Giải vô địch VEX Robotics World Championship 2023 tại Mỹ. Thế nhưng, chi phí để đến Mỹ tham gia cuộc thi là 85 triệu đồng mỗi thành viên.

Thế là cô Trà trở thành nhà vận động tài trợ bất đắc dĩ. Hết giờ dạy, cô đến từng cơ quan, doanh nghiệp trong thành phố. Những khoản tài trợ dần xuất hiện, nhưng chỉ giúp được 3 học sinh có cơ hội đến Mỹ.

Cô Hương Trà chia sẻ kinh nghiệm của Đội 11 Cao Bằng tại 1 diễn đàn về robotics - ẢNH: M.T.

Khi sang Mỹ thi đấu, cô và trò còn gặp sự cố, rô bốt bị bung rời từng bộ phận do vận chuyển. Đứng giữa phòng chờ ở sân bay, nhìn đống linh kiện rời rạc, cô trấn an học trò: “Bình tĩnh, chúng ta đã đến đây rồi”. Cô trò lắp lại từng chi tiết và vừa kịp xuất hiện ở nơi tổ chức thi đấu chỉ vài tiếng trước giờ bắt đầu. Kết quả: từ thứ hạng 1.187, đội vươn lên 183 thế giới - thành tích đầu tiên của thầy trò Cao Bằng trên đấu trường quốc tế.

Sang năm 2024, cô Trà đưa đội sang thi ở hạng mục VEX V5 - dòng rô bốt phức tạp hơn nhiều so với VEX IQ. Đội trở thành đại diện đầu tiên của Việt Nam ở hạng mục này tại giải thế giới.

Ở kỳ thi đó, dù gặp lỗi kỹ thuật và không may mắn trong vòng cuối, đội vẫn đạt vị trí 49/820 đội đến từ 50 quốc gia. Đó không chỉ là thành quả của học trò mà còn là kết quả của một người thầy dám dấn thân vào lĩnh vực ngoài chuyên môn, học cùng học trò sửa từng đường code, kiểm tra từng chi tiết cơ khí.

Cô Trà chia sẻ: “Ngày đầu, các em rụt rè lắm, không dám nói trước đám đông. Nhưng nay, các em đã tự tin trả lời phỏng vấn với giám khảo bằng tiếng Anh”. Những cô cậu mới lớn từng ngại giao tiếp, giờ mạnh dạn hướng dẫn các em nhỏ trong tỉnh lắp ráp rô bốt, thuyết trình trước hàng ngàn người.

Tháng 8/2025, theo đề nghị của Tổng lãnh sự Việt Nam tại Pakse Tạ Phương Dung, cô Trà và Đội 11 sang Pakse để giới thiệu và tập huấn robotics cho giáo viên cùng học sinh tại đây. Cô gọi đó là “hành trình chia sẻ và trả ơn”.

Hôm 2/10 vừa qua, cô Trà lên đường về Hà Nội dự “Lễ vinh danh các tổ chức, cá nhân có thành tích và đóng góp vào hoạt động STEM Việt Nam”. Tại Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia, cô và trò người Tày đến từ tỉnh biên giới Cao Bằng lặng người xúc động khi nghe tên mình và Đội Robotics 11 được Phó thủ tướng Nguyễn Chí Dũng biểu dương.

Cô giáo dạy sinh học ở tỉnh nghèo, tự học robotics, gõ cửa từng doanh nghiệp để xin tài trợ, mày mò lắp ráp cùng học trò, mang rô bốt sang Mỹ… Nhưng lúc nhắc đến cảm xúc khi được xướng tên giữa hàng trăm nhà giáo, nhà khoa học trên cả nước, cô Trà nói: “Tôi mừng vì học trò đã dám mơ. Và vì giờ đây, ở Cao Bằng, những đứa trẻ miền núi biết rằng chúng có thể đi xa hơn mình nghĩ”.

Uông Ngọc