Cánh đồng cói và làng nghề đan chiếu bên đầm Ô Loan

Ruộng cói làm đẹp cánh đồng

Từ mé đầm, phía trên cầu Long Phú (cầu bắc qua đầm Ô Loan), men theo con đường nội đồng ngược lên qua cánh đồng lúa, tiếp tục đi lên là đến cánh đồng cói (sau khi thu hoạch, bà con thường gọi là lác). Những đám ruộng cói nằm dọc hai bên con sông nước lợ do đầm Ô Loan ăn sâu vào cánh đồng (chảy ngược lên), trải dài từ đồng Đồng Cò, Gò Giữa và Gò Bùn. Đường đi xuyên qua cánh đồng cói trước đây đi trên con đường bờ ruộng, sau nông dân đắp đất mở rộng lọt bánh cộ bò vận chuyển lác về nhà. Con đường cộ bò nhưng mấy năm nay người dân không dùng bò kéo cộ nữa, thay vào đó là dùng xe lôi ba bánh, xe máy và xe đạp vận chuyển.

Người dân thu hoạch cói

Vợ chồng bà Trần Thị Thu đang bó cói vừa thu hoạch, chuẩn bị chất lên xe máy. Bà dừng tay nói: "Hồi trước đầm Ô Loan rộng tới trên này, giờ mé đầm cách xa hơn nửa cây số. Dấu tích còn lại là con sông nước lợ từ đầm Ô Loan khi con nước lớn (thủy triều lên), sông chảy ngược đến đám cói của tôi. Bên kia không có đường nội đồng nên để vận chuyển bó lác to về nhà phải bè qua sông cặp vào đường bờ ruộng rồi dùng xe lôi ba bánh, người thì dùng xe máy, xe đạp chở lác về nhà".

Cũng theo bà Thu, mùa thu hoạch cói nhiều khách du lịch ra tận ruộng chụp hình, quay phim. Đường lên cánh đồng cói qua nhiều “ngả ba ruộng”, đi về cánh đồng Phước Lương, một hướng lên đồng Tân Long. “Sáng, chiều đi trên con đường nội đồng giữa một màu xanh cánh đồng lác gặp nông dân cấy dặm, đắp mậu bờ ruộng, bưng thúng gieo phân đi về “ngả ba ruộng”. Nhiều người chụp hình…ruộng, tạo dáng cạnh bó cói rất dễ thương”, bà Thu nói.

Người dân chở cói đi qua “ngả ba ruộng”

Ông Ba Hạ (Bùi Văn Hạ) - chồng bà Thu - chia sẻ: "Qua lời kể của ông nội tôi hồi còn sống và những người cao niên trong xóm thì cánh đồng cói này ngót nghét trên 100 năm tuổi". Không phải như trồng lúa vụ nào sạ vụ đấy, ruộng cói cắt xong để gốc rồi gieo phân xuống là cói nhảy ra cây con, lên xanh, khi cói ra bông là cây đã già, có thể cắt đem về. Thu hoạch 5 - 7 mùa thì trồng lại.

“Khi trồng lại thì cày, bứng bụi cói non ôm theo “nồi đất” (đất bám vào rễ cói) trồng sâu xuống, khi bén rễ thì gieo phân thành bụi cói tơ. Vì vậy trồng lúa sử dụng nhiều giống, còn cói thì để giống dưới ruộng và chỉ một giống cói từ xưa đến giờ”, ông Hạ nói.

Cánh đồng cói bên đầm O Loan

Ông cho biết thêm, so với trồng lúa thì trồng cói sướng hơn vì cây cói để gốc năm này qua năm nọ. Cói còn nhỏ thì tốn công cắt cỏ bờ, khi cói lên cao quá bờ ruộng thì chờ đến ngày thu hoạch. Sâu bệnh thì chỉ có sâu gốc (sâu đục thân phần gốc) nhưng ít, phần lá thì rầy nhưng không đáng kể. Vì vậy cánh đồng cói cặp vách cánh đồng lúa nhưng ruộng lúa thì phải phun thuốc trừ sâu cắn lá còn ruộng cói thì không.

Xóm Chiếu nghề xưa…

Chở bó cói to về nhà, ông Nguyễn Văn Liễu - một người dân ở đây - tháo dây buộc. Những cọng cói to được chẻ làm hai rồi đem phơi. Khi phơi, phải thức canh vì sợ trời mưa dông. Nếu cói bị ngấm nước mưa thì trở màu đỏ bầm.

Ruộng cói làm đẹp cánh đồng

Ông Liễu cho biết: "Lác phơi hai nắng là khô rồi đem nhuộm xanh, đỏ, vàng, tím. Muốn nhuộm màu gì thì bỏ màu đó, nhuộm xong nấu nồi nước khác thay màu. Nấu nồi nước sôi pha màu vào rồi trụng lác, chỉ trụng sơ qua, nếu ngâm lâu thì nước sôi làm cho lác chín mềm, cọng lác sẽ bở rệt".

Xóm Chiếu thôn Phú Tân 1 (xã Ô Loan) là làng nghề đan chiếu truyền thống duy nhất còn hoạt động ở phía đông Đắk Lắk.

Ở Xóm Chiếu, ngoài những người đan chiếu thủ công truyền thống, một số hộ đã sắm máy móc làm xưởng đan chiếu. Theo người dân ở đây, 1 sào ruộng trung bình thu 1,5 tấn cói tươi, phơi còn 200 kg cói khô, cân bán cho xưởng giá 13.000 đồng/kg. “Nhà tôi trồng 1 sào lác phơi khô được 30 bó, hôm rồi kẹt tiền tôi “nhín” bán cho xưởng 10 bó, còn để đan lúc nông nhàn, lấy công làm lời”, chị Nguyễn Thị Hoa - một người dân ở đây - chia sẻ.

Chiếu thì có 2 loại: chiếu trơn và chiếu bông. Chiếu trơn là chiếu màu cói, còn chiếu bông thì đan bằng cói nhuộm màu.

Cói sau khi nhuộm được phơi bên đầm Ô Loan

Một phụ nữ khác cũng làm nghề đan chiếu là bà Lê Thị Thân cho hay: "Nghề đan chiếu rộn ràng theo vụ cói. Mỗi năm, nông dân thu hoạch cói vào tháng 4 và tháng 8. Đến mùa thu hoạch, tờ mờ sáng là nông dân có mặt ở cánh đồng. Cắt về rồi thì rộn ràng cảnh phơi cói nhuộm trên những sào tre, mặt đầm. Nghề này làm luôn trưa, thức đêm thức hôm, thu nhập dù không cao nhưng ai cũng biết ơn cánh đồng cói nuôi sống bao thế hệ".

Người dân Phú Tân 1 đan chiếu cói

Ông Nguyễn Hùng Dũng - Chủ tịch UBND xã Ô Loan -cho biết: Trước đây, cánh đồng cói này khoảng 30ha, nay xã quy hoạch mở rộng lên 40ha. Đối với nghề đan chiếu, các nghệ nhân Phú Tân đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm, chịu khó tìm tòi, sáng tạo, áp dụng tiến bộ kỹ thuật vào nghề. Chiếu của Phú Tân không chỉ nổi tiếng trong vùng mà còn bán đi các tỉnh Gia Lai, Khánh Hòa, Lâm Đồng...

Mạnh Hoài Nam