Thương tiếc NSƯT Ngọc Trinh, xin hãy tôn trọng quyền riêng tư

Diễn viên Dương Cẩm Linh đến viếng cố nghệ sĩ Ngọc Trinh trong không khí náo loạn tại đám tang - Ảnh: Hữu Tín

Tối 1/9 tại tang lễ NSƯT Ngọc Trinh ở TPHCM, dòng người đến viếng cố nghệ sĩ thật lặng lẽ với sự thương tiếc vô cùng, nhưng vòng ngoài lại ồn ào vì các kênh YouTube và máy quay dí sát vào từng gương mặt vừa bước xuống xe.

Điều này diễn ra dù gia đình đã treo thông báo rõ ràng đề nghị không quay phim, không chụp ảnh, không livestream, và ban tổ chức mong muốn giữ không khí trang nghiêm, yên tĩnh cho tang lễ. Nhiều khoảnh khắc hỗn loạn xuất hiện ngay từ cổng, khiến cả nghệ sĩ lẫn người đến viếng chật vật để đi vào bên trong.

Một đám tang vốn là giới hạn tối thiểu của sự riêng tư và phẩm giá. Khi gia đình đã lên tiếng, những tấm bảng cấm quay chụp không phải là khuyến cáo xã giao mà là ranh giới. Bước qua ranh giới ấy để săn tìm vài giây cảm xúc, cái giá phải trả không chỉ là sự khó chịu thoáng qua của người dự tang. Nó là cảm giác bất an của những người chỉ muốn đứng trước linh cữu lần cuối trong yên lặng.

Việc thông tin những chi tiết căn bản như thời gian viếng, giờ động quan, nơi hỏa táng của một nghệ sĩ được công chúng yêu mến là điều cần thiết để khán giả tiễn đưa. Nhưng đó là phạm vi của thông tin cộng đồng. Còn việc dí máy vào gương mặt ai đó đúng lúc đôi mắt họ đỏ hoe thì là một câu chuyện khác.

Ở góc độ pháp lý, quay chụp những người dự tang, đăng tải hình ảnh họ lên mạng để kiếm tiền quảng cáo hoặc câu view khi chưa có sự đồng ý là xâm phạm quyền hình ảnh theo Bộ luật Dân sự. Điều 32 nêu rõ cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình và việc sử dụng hình ảnh phải được người đó đồng ý.

Khi mục đích là thương mại, người sử dụng còn phải trả thù lao trừ khi có thỏa thuận khác. Đây là những nguyên tắc tối thiểu mà bất cứ người làm nội dung nào cũng cần tự ràng buộc, nhất là trong không gian dễ tổn thương như một đám tang.

Những người cầm máy để phát trên nền tảng số đang làm một việc tương tự thu thập và phổ biến thông tin đến công chúng. Nếu chọn đứng vào hệ sinh thái truyền thông, họ cũng phải gánh trách nhiệm đạo đức.

Những nguyên tắc như hỏi ý kiến trước khi ghi hình cận mặt, giữ khoảng cách, không cản trở lối đi, không biến nỗi buồn thành phông nền cho kênh của mình, là điều cơ bản đáng lẽ không cần nhắc lại.

Có người sẽ nói rằng nghệ sĩ là người của công chúng. Nhưng ngay cả người của công chúng cũng có vùng bất khả xâm phạm. Đặc biệt là khi họ không còn có thể tự bảo vệ ranh giới cho mình, thì việc tôn trọng thuộc về chúng ta. Truyền thông tử tế ở chỗ biết dừng đúng lúc. Một bài viết tưởng nhớ, một dòng hồi ức đẹp từ đồng nghiệp, một khung hình xa toàn cảnh nơi tổ chức tang lễ cũng đủ để ghi nhận sự ra đi. Phần còn lại là khoảng yên cho gia đình và những người yêu mến họ.

Sự việc cũng phơi bày cơ chế của truyền thông số. Lượt xem và tiền quảng cáo vô thức đẩy ống kính tiến sát hơn mỗi khi phát hiện dấu hiệu cảm xúc. Cách ứng xử văn minh bắt đầu từ những lựa chọn rất nhỏ. Thấy bảng cấm thì hạ máy. Thấy lối đi chật thì lùi lại. Nếu muốn phỏng vấn, hãy để sau tang lễ.

Khán giả không đứng ngoài câu chuyện này. Mỗi cú nhấp xem là một phiếu bầu cho cách đưa tin nào sẽ thắng thế. Đừng bấm xem các clip xâm phạm ranh giới. Nếu lỡ gặp, hãy dùng chức năng báo cáo vi phạm quyền riêng tư thay vì chia sẻ để bày tỏ phẫn nộ. Khi thời lượng xem giảm và nội dung bị báo cáo, thuật toán sẽ tự điều chỉnh. Đó là hình thức tự vệ nhẹ nhàng nhưng hiệu quả của cộng đồng.

Mộc Giang (TPHCM)