Thay đổi chính sách để ứng phó với thách thức kép

Trẻ sơ sinh được chăm sóc tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 (TPHCM) - Ảnh: Phạm An

Việt Nam đang nằm trong 5 nước có mức sinh thấp nhất khu vực Đông Nam Á. Song song với đó, Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số với tốc độ nhanh chóng. Theo dự báo của Liên hiệp quốc, đến năm 2050, Việt Nam sẽ trở thành một trong những quốc gia có tỉ lệ người cao tuổi cao nhất thế giới, với khoảng 25% dân số từ 60 tuổi trở lên.

Tỉ suất sinh thấp kết hợp với già hóa dân số tạo ra thách thức kép, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn lao động, hệ thống an sinh xã hội và tăng trưởng kinh tế. Dân số trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) đang có xu hướng giảm dần, trong khi tỉ lệ người cao tuổi tăng nhanh, dẫn đến tình trạng thiếu hụt người lao động trong tương lai, đặc biệt là trong các ngành nghề đòi hỏi sức khỏe và sự năng động. Nếu không có biện pháp khắc phục, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nguy cơ thiếu hụt nhân lực trầm trọng, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế.

Già hóa dân số cũng làm tăng gánh nặng lên hệ thống an sinh xã hội và y tế. Chi phí chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi sẽ tăng lên đáng kể, trong khi quỹ hưu trí và bảo hiểm xã hội có nguy cơ cạn kiệt do số người đóng góp giảm và số người hưởng thụ tăng. Điều này có thể dẫn đến khủng hoảng tài chính công nếu không có sự điều chỉnh kịp thời.

Như vậy, thách thức về dân số của Việt Nam không chỉ đơn thuần là vấn đề nhân khẩu học mà còn là một bài toán kinh tế, xã hội phức tạp, đòi hỏi chính sách dân số phải được điều chỉnh kịp thời. Các chính sách dân số cũ vốn tập trung vào việc kiểm soát sinh đẻ đã trở nên không còn phù hợp.

Thay vì giảm sinh, theo tôi, chính sách mới cần hướng đến mục tiêu khuyến khích sinh đẻ có trách nhiệm, đồng thời chuẩn bị cho một xã hội già hóa. Chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ cụ thể để khuyến khích các cặp vợ chồng sinh con, như hỗ trợ tài chính, giảm thuế, tăng thời gian nghỉ thai sản, cung cấp các dịch vụ chăm sóc trẻ em chất lượng cao. Các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc đã áp dụng những chính sách tương tự để đối phó với tình trạng giảm sinh.

Bên cạnh việc khuyến sinh, chính sách dân số mới cần chú trọng việc nâng cao chất lượng dân số, bao gồm việc cải thiện hệ thống giáo dục, y tế và đào tạo nghề để tạo ra một lực lượng lao động có sức khỏe tốt, trình độ cao. Quốc hội, Chính phủ cần xây dựng các chính sách an sinh xã hội phù hợp để đối phó với tình trạng già hóa dân số, bao gồm việc cải cách hệ thống hưu trí, tăng cường dịch vụ chăm sóc người cao tuổi, khuyến khích người cao tuổi tiếp tục tham gia vào thị trường lao động.

Ngoài ra, cần có các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ để nâng cao nhận thức của người dân về tình trạng già hóa dân số và tầm quan trọng của việc sinh đẻ có trách nhiệm. Đồng thời, cần thay đổi tư duy về vai trò của người cao tuổi trong xã hội, theo hướng khuyến khích sự đóng góp của họ vào sự phát triển kinh tế, xã hội.

Tỉ suất sinh thấp và già hóa dân số không phải là vấn đề của tương lai mà đang hiện hữu. Để đảm bảo sự phát triển bền vững, Việt Nam cần thay đổi chính sách dân số một cách toàn diện, từ khuyến khích sinh đẻ đến chuẩn bị cho một xã hội già hóa. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể vượt qua thách thức mang tính toàn cầu này.

Luật sư Nguyễn Tri Đức (Đoàn Luật sư TPHCM)