Còn ai gói bánh ít ngày tết

Bánh cả mâm, sao em kêu rằng bánh ít?

Trầu cả chợ, sao em gọi là trầu không?

Người dân miền Tây Nam Bộ không ai lạ câu hỏi khó của người bình dân mỗi khi nhắc đến tên gọi của loại bánh quen thuộc này.

Không như ở các vùng miền khác, bà con ở đồng bằng sông Cửu Long gói bánh ít theo dạng hình tháp. Trong ngày tết, cùng với những đòn bánh tét thường không thể thiếu thứ bánh này. Ông bà thường bảo cho con cháu nghe như vậy.

Chuyện kể rằng: theo tích xưa, người con gái út của vua Hùng Vương thứ VI đã làm ra loại bánh mới để dâng lên vua cha trong dịp tết đầu năm. Chiếc bánh là một sự kết hợp độc đáo giữa hình thức gói của bánh chưng và nguyên liệu của bánh dầy, tên bánh ít là dân gian quen gọi thân mật thứ bánh do nàng Út làm ra.

Cách lý giải thứ hai là dựa vào tục lễ hồi dâu của các cặp vợ chồng mới cưới ở vùng đất Trung Bộ và Nam Bộ, chiếc bánh do tự tay cô dâu làm ra là món quà của ít lòng nhiều thể hiện tấm lòng hiếu thảo của cô gái để cúng tổ tiên và biếu cha mẹ. Cũng có người giải thích rằng phải gọi là bánh ếch vì hình dạng của nó giống… con ếch. Gọi mãi từ ếch ra… ít.

Bánh ít ngon là bánh dẻo nhưng không dính răng, cắn một miếng đầu lưỡi sẽ thấy ngay vị ngọt của đường, vị thơm của nếp, vị béo của dừa hoặc vị bùi của đậu và mùi thơm của lá chuối, tất cả hòa quyện tạo một cảm giác khoái khẩu và rất đặc sắc. Để có được những cái bánh ngon như vậy, vấn đề quyết định là ngay từ khâu lựa nếp gói bánh ít phải là nếp rặt không lộn với lúa. Thường khi lựa nếp để gói bánh tét, người ta cũng chuẩn bị luôn nếp để gói bánh ít.

Trước tiên các bà, các chị đem nếp ruột vo sạch và ngâm qua đêm. Để nếp mau mềm người ta có thế lấy mắt khóm ngâm chung. Sáng ngày sau rút nếp cho thật sạch, ngâm lại trong nước mới rồi cho nếp vô cối xay thịt nhuyễn, mịn. Bột xay xong thì dằn ép cho thật khô. Cũng có khi để lấy bột vừa xay đó gói bánh luôn, cũng có thể người ta bẻ bột ra phơi vài ba nắng cho khô, rồi cất để dành, đến gần ba mươi tháng Chạp mới gói.

Nhưn bánh cũng có mấy cách làm. Muốn gói bánh mình trắng (tức để nếp lạt) nhưn ngọt thì bẻ dừa khô nạo, vắt hết nước cốt, dùng xác dừa khô đó bằm nhuyễn xào với đường, thêm ít đậu phộng, vo tròn làm nhưn. Nếu muốn gói bánh mình ngọt (tức là trộn thêm đường vô bột nếp) thì phải làm nhưn mặn. Gọi là nhưn mặn nhưng thật ra nhưn này làm từ đậu xanh cà. Lấy đậu đãi hết vỏ xanh rồi nấu mềm, tán nhuyễn, nêm thêm ít hành lá, muối, vò nhưn bánh tương tự như nhưn dừa.

Lá chuối để gói bánh phải chuẩn bị róc và cắt sẵn. Để lá dẻo, không bị rách người ta thường phơi nắng cho lá heo héo là tốt nhất.

Trong quá trình nhào trộn nên cho thêm một ít dầu ăn hay nước cốt dừa để khối bột không bị dính và làm tăng vị béo cho bánh. Ngoài ra có thể cho thêm một ít muối và dung dịch đường để tạo vị cho bánh. Đường cũng có tác dụng làm tăng độ trong của bột. Khối bột sau khi nhào trộn không được khô quá mà cần có độ nhão để dễ định hình cho bánh sau này.

Bột nhồi, nhưn vắt xong, người ta bắt đầu gói bánh. Sau khi gói bánh xong, người ta xấp bánh lên xửng và hấp bánh cách thủy. Nước trong nồi sẽ được đun xôi, xửng bánh để trên và chín dần do sức nóng của hơi nước. Vì thế nồi bánh hấp luôn để lửa lớn. Cái khéo là hấp cho bánh vừa chín tới, để lâu bột sẽ mềm.

Khi lột bỏ lớp lá bên ngoài, nhìn kỹ chiếc bánh ít sẽ thấy có 2 phần với 2 màu sắc không lẫn lộn với nhau, bên ngoài là lớp áo bột nguyên chất bọc phần nhưn ở bên trong.

Bánh ít là một loại bánh cung cấp năng lượng cao do được làm từ bột nếp và có chứa lượng chất béo khá cao từ cơm dừa hay từ phần dầu xào nhưn, áo bột… Bánh nhưn ngọt còn có thêm năng lượng từ đường.

Ngày tết, ngày cúng giỗ bánh ít thường luôn có mặt trên bàn thờ Từ đường, bàn thờ ông Thiên trước sân của mỗi gia đình. Con cháu quây quần về cúng rước ông bà ngày tết đã có sẵn vài cái bánh ít ăn lót dạ, vừa thuận tiện lại vừa là dấu ấn kỷ niệm khó quên bởi hương vị đồng nội, quê mùa của nó. 

Ngày nay, còn mấy ai gói bánh ít ngày tết?

T.B.X