Đạo diễn 'Bay trên tổ chim cúc cu': Cuộc đời là một trận đấu mà ông phải chiến thắng

Đạo diễn, biên kịch Milos Forman qua đời trong vòng tay của gia đình hôm 14/4 (tính theo giờ Việt Nam) là tin buồn đối với khán giả và những đồng nghiệp yêu mến ông. Hơn 30 bộ phim và cũng từng ấy đề cử giải Oscar, có thể nói Milos Forman đã thành công trong sự nghiệp của mình nhưng đó chưa phải là tất cả. Với Milos Forman, việc khẳng định tên tuổi của một người dân nhập cư trên đất Mỹ và được công nhận, là thành công lớn gấp nhiều lần.

Đạo diễn Milos Forman

Từ một cậu bé mồ côi từ nhỏ

Milos Forman sinh năm 1932 trong một gia đình giáo viên ở thị trấn Caslav (miền Trung Bohemian), Cộng hoà Séc. Ông là con út trong ba anh em. Cha của ông là thành viên của nhóm kháng chiến và bị bắt khi Milos được 8 tuổi. Không lâu sau đó, mẹ của Forman cũng bị bắt.

Cả mẹ ông, Anna Suabova và người đàn ông mà ông tin là cha mình, giáo viên tên Rudolf Forman, đã bị giết trong các trại tử hình của quân đội Đức.

Trong nhiều năm sau khi đã nổi tiếng, khi được hỏi về cuộc đời, Forman mơ hồ nói với người phỏng vấn rằng ông tin mình mang một nửa dòng máu Do Thái. Vì sau khi cha mẹ mất đi, một người bạn của mẹ tìm đến và nói rằng ông là kết quả từ cuộc tình của mẹ và một kiến trúc sư người Do Thái. Forman sau này có tìm gặp cha ruột nhưng ông không muốn giữ liên lạc vì ký ức về người cha "hờ" trong ông mạnh mẽ hơn.

Sau chiến tranh, Forman đi học tại một trường nội trú cho trẻ mồ côi chiến tranh ở Podebrady, thỉnh thoảng tan trường, Forman đến nhà chú để ở lại.

Milos Forman trên phi trường bộ phim Bay trên tổ chim cúc cu

Bị thu hút bởi ánh đèn sân khấu

Trong những năm tháng thời chiến khó khăn, tăm tối ấy, Forman lần đầu được đặt chân đến nhà hát lớn. Anh trai của ông - Pavel là một họa sĩ trong nhóm thiết kế của công ty The East Bohemian Light Opera.

Sau này, trong cuốn hồi ký, Forman mô tả lại ấn tượng đầu tiên của ông với thế giới sân khấu: "Khung cảnh của sân khấu opera có mùi hương độc đáo từ một hỗn hợp gồm: hương nước hoa rẻ tiền, mùi mồ hôi từ cơ thể, hoa hồng, đồ trang điểm, đồ uống có cồn, bánh quy, giày ba lê và chiếc váy nhỏ có mùi nước tiểu nhẹ… và tôi ngay lập tức quyết định rằng đây là thế giới mà tôi thuộc về".

Trong năm học thứ hai sau đó, Milos Forman đã tham gia vào một cuộc thi mở rộng để trở thành đạo diễn một bộ phim và một chương trình cho Đài truyền hình Tiệp Khắc mới thành lập. Năm đó, ông ôm mộng làm nhà bình luận thể thao để có thể đi đến xem những trận khúc côn cầu mà không phải trả tiền và nếu may mắn, ông có thể đi đến các nước phương Tây trong chuyến công tác.

Milos Forman mê những chuyến đi ra khỏi nơi mà ông đang sống với một khao khát được mở mang tầm mắt. Tuy vậy, Forman có duyên với vai trò đạo diễn hơn là trở thành một bình luận viên thể thao.

Với Milos Forman, cuộc đời là một trận đấu mà ông nhất định phải chiến thắng

Bộ phim đầu tay làm về nhà hát Semafor ở Prague

Nhà hát có ý nghĩa đặc biệt đối với Forman. Do vậy, khi mới được rèn kỹ năng trở thành đạo diễn, năm 1960, Forman đã mua máy quay phim và bắt đầu quay một bộ phim tài liệu về nhà hát nổi tiếng ở Prague.

Trong khi quay phim tài liệu, Forman và ê-kíp, thật ra là vài người bạn, đã đưa ra ý tưởng cho bộ phim Konkurs (The Audition, 1963). Forman, Jiri Suchy và Jiri Slitr (giám đốc nghệ thuật của Nhà hát Semafor) đã tổ chức buổi thử giọng thu hút hàng ngàn cô gái trẻ. Các nhà làm phim khác đã thực hiện một bộ phim tài liệu cách điệu về buổi thử giọng này. Diễn viên Forman Vera Kresadlova (người vợ thứ hai trong tương lai của ông), gặp Forman trong dịp này.

Hành trình trên đất Mỹ

Năm 1967, Forman may mắn có cơ hội đến Mỹ để làm phim cho hãng Paramount Pictures. Ông đã có hàng ngàn ý tưởng (bao gồm cả một bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Amerika (Mỹ) của Franz Kafka, tuy nhiên ông không nhận được sự chấp thuận nào cho các ý tưởng của mình.

Milos Forman không nói nhiều đến những giải thưởng, ông chỉ nói đến việc truyền cảm hứng và mọi người hãy sáng tạo hơn

Forman sau đó thuê một ngôi nhà trên đường Leroy ở Greenwich Village, New York với người bạn Ivan Passer. Cả 2 thiết kế căn nhà mang đậm phong cách vùng Bohemian, quê hương của cả 2.

Tuy vậy, sau thất bại về kinh tế của Ivan Passer, Forman chia tay bạn và chuyển đến khách sạn Chelsea. Những năm tháng khó khăn nhất bắt đầu khi ông chỉ có 1 USD để sống qua ngày nhưng chưa bao giờ Forman nghĩ đến việc trở lại Tiệp Khắc.

Sau đó, khi thỏa thuận của ông với Paramount Pictures kết thúc, ông trở thành một người nhập cư chính thức. Forman từng nói và cười lớn: "Tôi đã chờ đợi một cột mốc có thể thay đổi cuộc sống của tôi, nhưng thật sự tôi đã nhảy cẫng lên chỉ vì được hẹn ăn trưa, tôi quá đói rồi”.

Đến những năm cuối đời, Forman vẫn thường xuyên tham gia nhiều buổi nói chuyện truyền cảm hứng với người trẻ

Năm 1974, Forman được trao cơ hội thứ hai để làm một bộ phim Mỹ. Nam diễn viên Michael Douglas và nhà sản xuất độc lập Saul Zaentz đã gửi cho ông một lời đề nghị chuyển thể cuốn tiểu thuyết One flew over The cuckoo (tựa Việt: Bay trên tổ chim cúc cu) của Ken Kesey. Sau đó, Forman biết được rằng cha của diễn viên Michael, ông Kirk Douglas, đã từng gửi lời đề nghị tương tự cho ông trong những năm 1960 nhưng nó đã bị cảnh sát bí mật tịch thu.

Bay trên tổ chim cúc cu và dấu ấn với điện ảnh Mỹ

Forman xuất hiện trên đất Mỹ như một nhà làm phim trẻ nổi loạn. Ông từng bị châm biếm và ít được chào đón ở các chương trình cho đến khi Bay trên tổ chim cúc cu ra đời năm 1975.

Hình ảnh trong bộ phim Bay trên tổ chim cúc cu

Bay trên tổ chim cúc cu, câu chuyện về cuộc đấu tranh giữa khao khát tự do và nỗi sợ hãi của các bệnh nhân tại một trại điều dưỡng tâm thần, đã giành được 5 giải Oscar, trong đó có giải Đạo diễn xuất sắc nhất. Tên tuổi của Forman lúc đó được cập nhật vào danh sách những nhà làm phim táo bạo, có cách nhìn đề tài mới mẻ tại Mỹ.

Trong cuốn hồi ký của mình, Forman nói rằng: “Các nhà sản xuất tìm tôi để thực hiện Bay trên tổ chim cúc cu cũng chỉ vì “giá” của tôi hợp túi tiền với họ. Tôi biết điều đó nhưng cơ hội làm phim trên đất Mỹ là điều tôi mơ ước từ lâu. Một người dân nhập cư có thể làm được gì danh chính ngôn thuận?”.

Tiếp đến Amadeus, một bản chuyển thể của Peter Shaffer năm 1984, đã thể hiện một phần cuộc đời của thiên tài Mozart. Một lần nữa, giải Oscar cho Đạo diễn xuất sắc nhất lại đến với Forman và 7 giải Oscar khác. Nhưng điều đặc biệt, Forman lúc này đã là một công dân Hoa Kỳ và việc trở lại Cộng hoà Séc để quay Amadeus là một vinh dự lớn mà cậu bé 8 tuổi mồ côi đã từng mơ ước.

Từ trái sang: Michael Douglas, Milos Forman, Louise Fletcher, Jack Nicholson và Saul Zaentz sau khi giành giải Oscar cho phim Bay trên tổ chim cúc cu ở Hollywood vào năm 1976

Những dự án phim tiếp tục tìm đến Forman như một điều tất yếu. Forman say mê làm nghề, say mê công hiến với gần 30 dự án phim sau đó. Năm 1994, Forman ra mắt cuốn tự truyện có tựa đề Turnaround: A Memoir được viết cùng với Jan Novak.

Trong tự truyện, ông luôn tự nhủ bản thân không được ngủ quên trên chiến thắng: "Tất cả những gì tôi làm trong cuộc đời mình là vì tôi muốn giành chiến thắng. Quyết tâm giành chiến thắng đã tồn tại trong con người tôi từ khi mới sinh ra. Tuy nhiên, chiến thắng nào cũng mệt mỏi nên điều tồn tại trong tâm trí tôi sau mỗi thành công là: “Tốt, tôi đã làm được nhưng đây không phải là đích đến cuối cùng. Lần tiếp theo sẽ còn cam go hơn nữa".

Minh Tú