Phóng viên: Anh có thể giới thiệu về Lá Library và các hoạt động mà nhóm đang thực hiện?

Anh Nguyễn Minh Vũ: Lá Library Ninh Bình được thành lập vào năm 2017 với định hướng là một trung tâm học tập. Tôi và bạn bè cùng nghiên cứu, thực hành lối sống bền vững qua 2 thực hành chính: Xây dựng tự nhiên và nông nghiệp bền vững (Permaculture). Cụ thể, chúng tôi tập trung thử nghiệm những giải pháp chi phí thấp và không làm suy kiệt tài nguyên của trái đất cho 2 nhu cầu cơ bản nhất của con người là: ăn và ở. Để có thực phẩm, chúng tôi quy hoạch nông nghiệp bền vững nhằm tối ưu hiệu quả năng lượng và canh tác hữu cơ. Để có nhà ở, chúng tôi sử dụng những vật liệu có sẵn, chủ yếu là tre và đất.

Sau bước đầu thành công trong thực hành và chuẩn hóa được các giai đoạn làm nhà bằng đất, chúng tôi bắt đầu quá trình chia sẻ với cộng đồng. Thông qua những chương trình tình nguyện và các khóa học, chúng tôi chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm để những người thực hành lối sống bền vững nhưng bắt đầu muộn hơn sẽ không phải mất thời gian tìm kiếm những thứ mà chúng tôi đã đúc kết được. Việc chia sẻ này là một cách để chúng tôi trả ơn những người đi trước đã cho đi kiến thức để kỹ thuật này còn mãi. Không có họ, chúng tôi không có ngày hôm nay.

Ngoài ra, chúng tôi cũng cung cấp dịch vụ tư vấn thiết kế kiến trúc và giải pháp xây dựng bằng vật liệu tự nhiên, quy hoạch và thiết kế hệ thống nông nghiệp bền vững.

Phóng viên: Anh có thể nói rõ hơn về quá trình thử nghiệm làm tường nhà bằng đất tại Việt Nam?

Anh Nguyễn Minh Vũ: Tường đất không phải là một kỹ thuật đặc biệt do chúng tôi sáng tạo ra mà đã được biết đến như một phương pháp cổ xưa ở Việt Nam và nhiều nước trên thế giới. Một ngôi nhà bằng đất có những đặc điểm như đông ấm, hè mát, không bị ẩm mốc, thoáng đãng…; mang lại những lợi ích về sức khỏe cho con người và khi không còn tồn tại nữa, nó sẽ quay lại với đất.

Trong quá trình học và xây dựng bằng đất, chúng tôi gặp phải vấn đề ẩm mốc và côn trùng đục phá tường. Ấy bởi lúc đầu, chúng tôi thực hành theo các công thức tìm được trên mạng, chủ yếu dành cho các vùng ôn đới. Nhưng sau cùng, cách giải quyết lại ở ngay Việt Nam. Tóm lại là vẫn còn “sính Tây sính Tàu” lắm! (Cười)

Nhưng sau đó, chúng tôi lại muốn cải thiện độ cứng, độ bền và mẫu mã hoàn thiện của tường đất và tìm tới khái niệm “phụ gia tự nhiên”. Có một phần tôi rất thích đó là trong quá trình học tập khoa học về đất và vi sinh vật trong đất để phục vụ cho nông nghiệp, chúng tôi rất vui ứng dụng thử cách lên men đất với vi sinh bản địa. Cụ thể, nếu bình thường quá trình ủ lên men sẽ mất khoảng 2 - 3 tháng thì với việc sử dụng chế phẩm vi sinh có thể tự làm được, quá trình này chỉ còn không quá 4 tuần (tùy thời tiết) là đã cho ra một mẻ đất giàu chất nhờn vi sinh - một loại phụ gia tăng kết dính và tăng cứng cho tường. Điều này giải thích vì sao các chú thợ già luôn nói “đất ruộng hoặc đất bùn ao là loại đất tốt nhất để làm nhà”.

Chúng tôi còn tìm ra công thức vữa xây, vữa trát và vữa trát hoàn thiện với độ chính xác cao, nhằm đảm bảo tối thiểu lượng vật liệu bạn phải mua từ bên ngoài, đặc biệt là cát xây dựng. Điều này giúp tối thiểu những tác động tiêu cực đến môi trường khi xây dựng.

Chúng tôi không nhận mình là người phát minh, mà được chỉ dạy rất nhiều từ nhiều nguồn tài liệu và từ những người thợ mà chúng tôi có cơ duyên được làm việc cùng. Chúng tôi chỉ là người tổng hợp lại, mang ra thực hiện và đúc kết kinh nghiệm thành kiến thức hoặc bằng sản phẩm thực tế đã thực hiện thành công. Chúng tôi xin gửi lời cảm ơn đến tất cả những người thầy đã xuất hiện trong đời mình.

Phóng viên: Anh có thể chia sẻ thêm về những công trình và dự án mang đến nhiều cảm xúc nhất trong quá trình hoạt động của Lá Library?

Anh Nguyễn Minh Vũ: Chúng tôi đã đưa kỹ thuật tường đất ứng dụng trong nhiều công trình: trường học, trung tâm bảo tồn, nhà ở, tường trang trí trưng bày trong các khu di tích…  Và cũng thực hiện tư vấn quy hoạch nông nghiệp cho nhiều vùng đất. Dự án nào cũng mang đến nhiều cảm xúc không chỉ ở mặt nhìn thấy được mà còn nằm ở sự chuyển hóa bên trong mọi người.

Như gần đây, tôi đi thăm lại một ngọn đồi mà mình từng tư vấn nông nghiệp bền vững từ 2 năm trước. Đến nơi, tôi rất xúc động khi nhìn thấy mảnh đồi bạc màu, cằn cỗi ngày nào nay đã biến thành một khu “rừng” xanh tươi, trù phú. Khách hàng của tôi – từ một người chưa có nhiều tình yêu với cây cối đã trở thành một người yêu cây hơn cả vợ. Anh chăm chút và muốn bảo vệ từng cái cây trên mảnh đất. Tuy ở phố, nhưng ngày nào anh cũng nhắn tin cho vợ “cây lớn bằng ngần nào rồi em?”.

Hay dự án xây dựng một trường học tại huyện Thạch Thất, Hà Nội. Với 2 khối nhà xưởng đầu tiên, chúng tôi thực hiện từ đầu đến cuối. Nhưng khi trường học này muốn xây thêm một khối nhà nữa, chúng tôi chỉ cần tư vấn từ xa vì những người thợ địa phương đã nắm được kỹ thuật và có thể tự thực hiện được. Bởi niềm hạnh phúc và cũng là mục đích của chúng tôi trong công việc: Có thể truyền nghề, chuyển giao kỹ thuật cho từng nơi mình đến. Chúng tôi còn rất vui khi những người thợ địa phương truyền tai nhau những lời khen rằng làm nhà đất dễ quá, chi phí rẻ…

Workshop Kết cấu tre đơn giản 2021

Workshop Xây dựng bằng đất, kỹ thuật dùng lõi sơ dừa 2021

Phóng viên: Anh có thể chia sẻ thêm về những giai đoạn khó khăn mà Lá Library đã và đang gặp phải?

Anh Nguyễn Minh Vũ: Mới thực hiện, khó khăn là vấn đề kinh phí vì chúng tôi cứ lao vào học và nghiên cứu mà vườn chưa có nguồn thu. Khoảng năm 2018, chúng tôi cạn hết những khoản tích lũy. Tôi ngồi lại tĩnh tâm nhìn về hiện thực: Không có nguồn thu, trong nhà cũng không có cái gì mang đi bán được. Nhưng kỳ diệu lắm, tiền hết cũng cùng thời điểm chúng tôi thành công trong kỹ thuật tường đất. Và chúng tôi nghĩ ra cách là mở những khóa học đầu tiên về kỹ thuật này.

Có một khoản nho nhỏ đầu tiên đủ cho mấy anh em sinh hoạt tối giản và tiếp tục lao vào học tập trong 5 tháng. Đến mùa đông năm 2018, khi lại cạn tiền, chúng tôi may mắn nhận được hợp đồng xây dựng nhà đất đầu tiên. Năm sau đấy, cây trong vườn cũng bắt đầu cho quả, chúng tôi cũng có thêm một khoản để duy trì hoạt động.

Và thế, từ một trung tâm học tập dành cho cá nhân, Lá Library bỗng trở thành trung tâm dành cho mọi người. Ngoài tổ chức các khóa học dành cho người lớn, Lá Library còn đón các đoàn học sinh nhiều độ tuổi, sinh viên và chuyên gia phát triển trong và ngoài nước đến tham quan học tập và trao đổi kỹ thuật cũng như mô hình hoạt động.

Đến bây giờ, chúng tôi có những thách thức khác. Đó là sự hiểu biết của cộng đồng về việc xây dựng nhà bằng đất còn chưa nhiều, từ đó sinh ra những nỗi sợ sai căn cứ, thiếu sự đón nhận khi chủ đầu tư giới thiệu về vật liệu đất, tre… Chúng tôi không phải mong cộng đồng làm nhà đất nhiều hơn để có nhiều đơn hàng mà vì nhà đất có nhiều tác dụng đã được nghiên cứu, kiểm chứng đối với sinh hoạt, sức khỏe của con người và tốt cho môi trường.

Tôi hy vọng qua thời gian, khi ngày càng có nhiều những công trình nhà đất đã thực hiện, mọi người sẽ trải nghiệm và có cái nhìn cởi mở hơn. Ngành xây dựng trong tương lai sẽ sử dụng nhiều vật liệu đất trong các công trình gần thiên nhiên, thậm chí trong các công trình ở thành phố.

Phóng viên: Từ quan sát cá nhân, anh thấy nhận thức của cộng đồng với những vấn đề về môi trường, nông nghiệp bền vững đang vận động theo hướng nào?

Anh Nguyễn Minh Vũ: Không phải quan sát cá nhân mà tôi nghĩ từ logic cơ bản rằng với các chính sách vĩ mô, hoạt động truyền thông, nỗ lực của các chuyên gia và các tổ chức… nhận thức cộng đồng với những vấn đề về môi trường, nông nghiệp bền vững chắc chắn đang đi lên.

Còn những biểu hiện nhỏ mà tôi trực tiếp kiểm chứng được thì đó là: Số lượng đơn hàng của Lá Library đang tăng qua mỗi năm; Các chương trình giáo dục về phát triển bền vững đã và đang có mặt tại các trường phổ thông, đại học. Trong đối tượng học viên của chúng tôi đã thấy sự xuất hiện của thế hệ tiếp nối thực hành lối sống bền vững. Nhiều người đã bắt đầu tìm đến những vật liệu như đất để một phần thay thế cho những vật liệu ít bền vững hơn như xi măng. Số lượng các gia đình sử dụng những loại mỹ phẩm, chất tẩy rửa có chiết xuất từ thiên nhiên cũng tăng lên nhiều hơn…

Chương trình thực tập sinh Thiết kế Quy hoạch Trang trại bền vững 2022

Tiệc về nhà cuối năm của tình nguyện viên, học viên của Lá năm 2019

Phóng viên: Anh có thể chia sẻ thêm về những dự án/ mục tiêu mà Lá Library đang ấp ủ thực hiện?

Anh Nguyễn Minh Vũ: Từ ngày đầu hoạt động đến nay, chúng tôi chưa từng nghĩ rằng mình sẽ làm gì cụ thể trong tương lai. Cứ tập trung, cần mẫn làm những việc ở hiện tại, con đường dần dần mở ra.

Còn nếu nói về việc chúng tôi đang làm hiện tại thì đó là: Mở rộng quá trình nghiên cứu. Cách đây 2 năm, chúng tôi phát hành bản dịch cuốn sách “Hợp tác cùng vi sinh vật” (tiếng Anh là Teaming with Microbes: The Organic Gardener's Guide to the Soil Food Web của tác giả Jeff Lowenfels)… dành cho việc học tập khoa học về đất và ứng dụng trong nông nghiệp. Từ cuối năm 2024, chúng tôi cũng bắt đầu thực hiện một cuốn sách mới về kỹ thuật xây nhà bằng đất. Chúng tôi muốn Việt Nam cũng tài liệu hóa được kỹ thuật xây nhà đất đã được nghiên cứu, thực hành thành công.

Xin cảm ơn anh!

Workshop làm màu vẽ từ đất, 2023