Ngôi nhà của bà Trương Thị Đào (63 tuổi, đường Lê Cơ) giờ nghiêng hẳn sang một bên, tách khỏi nhà hàng xóm một khoảng trống chừng 25cm. Vết nứt chạy dọc từ nền lên tường, thềm và bậc tam cấp vỡ toác, vữa bong ra từng mảng.

“Nhà tôi xây từ năm 2003, mỗi năm lại lún thêm một chút. Năm 2008 đã nâng lên 30 phân vậy mà vẫn tiếp tục lún”, bà Đào kể, mắt nhìn theo vết nứt hằn sâu nơi góc nhà. Giờ đây, bà chỉ dám ở tầng trệt chứ không dám để vật nặng sát tường vì sợ nghiêng thêm.

“Tôi tính sang năm sửa, chắc cũng tốn chừng 2 tỉ đồng, nhưng không biết có ăn thua gì không. Giờ đường này đang thi công nâng cao, nhà mình thấp hơn mặt đường, sợ lại lún nữa,” bà nói, giọng run run. Mỗi đêm, tiếng gạch rạn kẽo kẹt cũng đủ khiến bà giật mình tỉnh giấc.

Cách đó không xa, căn nhà của anh Xuân Trọng (44 tuổi, đường Lê Cơ) cũng đang oằn mình trước sụt lún. Bức tường trước phòng khách xuất hiện vết nứt dài, có chỗ hở gần 5cm, nhìn thấy ánh sáng lọt qua.

“Lúc đầu chỉ là vết nứt nhỏ, giờ nó loang ra khắp tường. Dưới sàn nhà, nền gạch men thì nứt hoài, thay rồi lại vỡ nên cũng ngán ngẫm. Cửa sổ thì lệch, cửa chính khép không kín được” anh Trọng vừa nói, vừa chỉ tay vào vết tường nứt dài gần 2m.

Anh Trọng cho hay, những ngày mưa khiến nước thấm qua tường, anh phải kê đồ đạc lên cao và rất sợ tường yếu mà đổ. “Tụi nhỏ chơi trong nhà tôi cũng không dám cho chạy nhảy nhiều. Giờ chỉ mong có tiền gia cố lại móng, đóng thêm cọc, chứ cứ thế này sống cũng nơm nớp lắm”, anh thở dài.

Không chỉ nhà dân, tại trường Tiểu học An Lạc 1 cũng bị ảnh hưởng nặng. Dẫn chúng tôi đi dọc quanh khuôn viên, người bảo vệ chỉ từng vết nứt, từng khe hở chân tường khiến ai nhìn vào cũng thấy sợ. Xung quanh trường có nhiều đoạn nền sụt sâu, chân tường hở ra tới 20 - 30cm. Đặc biệt ở sân sau, mặt đất trũng xuống từng đoạn nhấp nhô như đoạn đường có nhiều ổ gà, bê tông chân trường thì bong ra từng mảng.

 “Cứ mỗi ngày lại lún thêm chút ít, mắt thường khó thấy nhưng một thời gian là nhận ra ngay. Có chỗ lún sâu quá, chúng tôi phải dùng đá tảng che tạm lại để học sinh không trượt ngã”, người bảo vệ nói và dùng tay lăn tảng đá ra để lộ khe hở sâu thẳm tại chân tường.

Dù vậy, may mắn là khối nhà chính vẫn đảm bảo kết cấu. “Các cháu vẫn học bình thường, nhưng mỗi lần mưa lớn chúng tôi lại phải trực quanh trường, sợ nước mưa chạy xuống, lâu ngày thấm dần khiến đất lại sụt lún thêm”, một bảo vệ trường chia sẻ.

Theo những bảo vệ ở trường Tiểu học An Lạc 1, những khe hở do sụt lún tạo ra đều được nhà trường gọi thợ vào sửa chữa, đắp vá lại để hạn chế thấm nước.

Cách đó vài trăm mét, khu Trung tâm Văn hóa - Thể thao phường An Lạc là một trong những minh chứng rõ nét nhất về sự sụt lún ở TPHCM. Trên mảnh đất công cộng trên mảnh đất rộng gần 3.000m² gồm hai khối nhà lớn đều bị sụt lún, một tòa bị nghiêng nghẹ sang một bên. Từ sân đến nền nhà lún sâu, tường nứt dọc, cột bê tông tróc vữa đứt gãy nghiêm trọng tạo thành những khe hở ngoằn ngoèo.

Mặc dù vậy, Trung tâm Văn hóa - Thể thao vẫn còn hoạt động bình thường với các môn thể dục thể thao như gym, bóng đá, bóng rổ... Nơi đây vẫn là không gian sinh hoạt cộng đồng lý tưởng cho người dân phường An Lạc. Giữa nền đất đang dần hạ thấp, cuộc sống vẫn tiếp diễn, kiên cường như chính người Sài Gòn.

Trên tuyến Võ Văn Kiệt đoạn qua phường An Lạc, một số cầu đi bộ nối hai bên đại lộ cũng xuất hiện tình trạng sụt lún. Phần móng cầu nghiêng nhẹ, lối lên xuống bị chênh cốt so với mặt đường, lan can xô lệch, gạch lót nứt gãy. Người dân qua lại phải bước cao chân để né những bậc chênh hở. “Cầu mới xây mấy năm mà giờ thấy nghiêng nghiêng, bên dưới chân thấy rỗng do đất sụt lún xuống. Tình trạng sụt lún như vậy không biết cầu có bị sao không khi mưa lớn”, một người dân sinh sống ven đường Võ Văn Kiệt – lo lắng.

Theo nghiên cứu mới nhất của Viện Nghiên cứu Phát triển bền vững – Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TPHCM, mỗi năm TPHCM lún trung bình từ 2 -5cm, có nơi tới 7 - 8cm, tập trung ở khu vực ven sông Sài Gòn.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Trung Chơn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển bền vững, nhận định: “Đặc thù của TPHCM là đô thị sông nước, độ cao trung bình chỉ khoảng 2 mét so với mực nước biển. Nếu tốc độ lún từ 2 - 5cm mỗi năm thì đây là thách thức lớn”

Nhiều căn nhà ở phường An Lạc có dấu hiệu sụt lún, xô lệch một bên

Phần móng của ngôi trường bị sụt xuống khoảng 20cm tại vị trí này

Ông cho rằng, quy hoạch cốt nền đô thị cần được xem là giải pháp căn cơ. “TPHCM cần quan tâm đến quy hoạch cốt nền, quy hoạch này phải gắn liền với yếu tố địa hình, chi tiết từng khu vực, đây là giải pháp căn cơ nhất. Về tổng thể, hiện nay mốc trắc địa của thành phố đã đi xuống, do đó để thực hiện quy hoạch đô thị từ năm 2025 thì chúng ta phải có được dữ liệu đầy đủ từ năm 2019, lúc đó có thể điều chỉnh quy hoạch cho thật hiệu quả. Đây là vấn đề nghiêm túc và phải đưa vào kế hoạch hành động trong thời gian tới. Nếu không có giải pháp kịp thời thì ngập lụt sẽ xảy ra thường xuyên hơn”, ông nói.

Tiến sĩ Võ Kim Cương - nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TPHCM, gọi sụt lún là “căn bệnh đô thị khó chữa”. Theo ông, thành phố đang đối mặt với hai dạng lún: lún đều, tức cả đô thị “chìm dần” trên nền đất yếu và lún cục bộ, tức do tải trọng hoặc địa chất không đồng đều.

“Cả hai đều đe dọa nghiêm trọng hạ tầng và đời sống đô thị,” ông cảnh báo.

Điều đáng lo, theo ông Cương, là khi mặt đất thấp hơn mực nước sông, hệ thống thoát nước mất độ dốc, khiến ngập ngày càng trầm trọng. “Thành phố đã đầu tư rất nhiều cho chống ngập, nhưng kết quả gần như bằng không, vì chưa xử lý được gốc rễ, đó là sụt lún”, ông nói.

Các chuyên gia đều thống nhất, TPHCM không thể xóa bỏ hoàn toàn sụt lún, mà cần chung sống và thích nghi. Hạn chế khai thác nước ngầm, quy hoạch hợp lý trên nền đất yếu, xây dựng đê bao, nâng cốt nền có kiểm soát, đây là những giải pháp được nhấn mạnh.

“Tuân thủ quy hoạch, không san lấp kênh rạch, không xây dựng tùy tiện ở vùng đất yếu đó cũng là góp phần cứu lấy thành phố”, TS. Võ Kim Cương nêu giải pháp.

Ông Nguyễn Quốc Khánh - Chủ tịch UBND phường An Lạc, cho biết: “Hiện tượng lún nền đất tại An Lạc đã được ghi nhận từ nhiều năm, đây là biến động địa chất mang tính quy luật chứ không phải sự cố bất thường. Khu vực này vốn nằm trong vùng trũng thấp, chịu ảnh hưởng của thủy triều và mực nước biển dâng theo mùa.”

Ông Khánh cho hay Trung tâm Văn hóa - Thể thao phường được xây dựng giai đoạn 2016 - 2017, sau một thời gian sử dụng có xuất hiện lún nhẹ ở hành lang và sân, nhưng kết cấu chịu lực vẫn ổn định, không có nguy cơ mất an toàn.

Có vị trí tại tòa nhà Trung tâm Văn hóa – Thể thao bị sụt lún gần 1m

Các công trình công cộng khác như trụ sở phường cũ, các hạng mục ven sông… cũng từng được nâng nền, lát lại gạch và cải tạo hệ thống thoát nước để giảm tác động của sụt lún.

Giữa lòng thành phố nhộn nhịp, khu vực phường An Lạc vẫn lặng lẽ chìm dần từng chút, người dân vẫn hy vọng về một ngày đất sẽ thôi lún để không còn phải sống trong nỗi sợ nhà bị sụp đổ, đường bị ngập nặng.