Sản phẩm hữu cơ sẽ hết thời 'con hát, mẹ khen hay'?

Thay vì quy định “tự công bố” và dán nhãn thực phẩm hữu cơ (TPHC) như đang cho phép các doanh nghiệp (DN) thực hiện, ông Nguyễn Nam Hải - Phó tổng cục trưởng Tổng cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng (Bộ KH-CN) cho biết, sẽ có bên thứ ba độc lập, đánh giá và kiểm soát chất lượng của các sản phẩm (SP) này, nhằm đảm bảo tính minh bạch và quyền lợi của người tiêu dùng (NTD).

* Thưa ông, sản phẩm hữu cơ (SPHC) đang ngày càng phổ biến và trở thành một xu hướng tiêu dùng, nhưng tiêu chuẩn Việt Nam vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể đối với phương thức sản xuất này, nhiều DN đang phải tự mày mò theo các quy định của thế giới?

- Thực tế, từ năm 2015, VN đã xây dựng công bố tiêu chuẩn TCVN11041:2015 - Hướng dẫn sản xuất, chế biến, ghi nhãn và tiếp thị thực phẩm được sản xuất theo phương pháp hữu cơ (HC). Đây là tiêu chuẩn khung, nhưng cũng có những hướng dẫn về nguyên tắc trồng trọt, chăn nuôi.

Bản thân tiêu chuẩn này phù hợp với tiêu chuẩn Codex quốc tế và đủ yếu tố để các DN, hộ nông dân có thể thực hiện. Tuy nhiên, thời gian tới, Bộ KH-CN sẽ phối hợp với Bộ NN-PTNT để hoàn thiện tiêu chuẩn này theo hướng sửa đổi sao cho dễ tiếp cận với người sử dụng; đồng thời, tiếp tục nghiên cứu các tiêu chuẩn quốc gia để hướng dẫn chi tiết thực hiện TCVN11041:2015, mang tính hướng dẫn kỹ thuật, cách thức để có thể đáp ứng được tiêu chuẩn này.

* Việt Nam hiện chưa có tổ chức nào chứng nhận SPHC, nên nhiều DN đang công bố SP dựa vào chương đảm bảo cùng tham gia theo tiêu chuẩn PGS của IFOAM. Làm thế nào để kiểm soát được chất lượng bởi cách công bố này không tránh khỏi việc “con hát, mẹ khen hay”?

- Đây cũng là vấn đề chúng tôi đã có đề xuất tại Hội nghị bàn giải pháp thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ SP nông nghiệp HC. Hiện Hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam đang triển khai chương trình đảm bảo cùng tham gia theo tiêu chuẩn PGS của IFOAM; tức nhà sản xuất tự nguyện áp dụng nguyên tắc sản xuất HC, tham gia đánh giá chéo lẫn nhau và có sự giám sát của ban điều hành.

Tuy nhiên cơ chế này không được coi là hệ thống chứng nhận mà mang màu sắc… “tự công bố”. Chính vì vậy, Tổng cục Đo lường chất lượng đang triển khai xây dựng hệ thống nông nghiệp HC theo cơ chế tự nguyện do tổ chức chứng nhận bên thứ ba thực hiện. Chứng nhận này tuân thủ theo các nguyên tắc chứng nhận của Việt Nam và phù hợp với quy định quốc tế.

Dù vẫn khuyến khích các hình thức tự công bố, tự đánh giá mà các DN đang tham gia, nhưng vẫn phải có sự minh bạch hóa và điều chỉnh thông tin từ chương trình hệ thống đảm bảo cùng tham gia PGS, để tránh nhầm lẫn giữa hoạt động tự công bố với hoạt động chứng nhận do bên thứ ba thực hiện. 

Hoạt động chứng nhận trong thời gian tới sẽ đi cùng với tính minh bạch của hệ thống cơ sở dữ liệu, truy xuất nguồn gốc của SP, tránh tình trạng “người người, nhà nhà” công bố là SPHC mà không có cơ sở xác thực. Dự kiến, giữa năm 2017 các tiêu chuẩn chứng nhận đối với bên thứ ba sẽ được hoàn thiện.

* Như ông đã nói, một trong những điều kiện cốt lõi để SPHC mở rộng thị trường là phải đảm bảo tính minh bạch và có thể truy xuất được nguồn gốc. Tổng cục có giải pháp nào cho vấn đề này?

- Chúng tôi đang khuyến khích các DN, hộ nông dân tham gia trong chuỗi sản xuất nông nghiệp HC đăng ký thành một thực thể trong hệ thống mã số mã vạch quốc gia, do Tổng cục làm đầu mối quản lý.

Trái với các hệ thống thiết lập QR Code tự phát hiện nay, đây là cơ sở dữ liệu về đơn vị sản xuất, SP được xác thực và đảm bảo độc lập, duy nhất trong hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về mã số mã vạch. Cơ sở dữ liệu về mã số mã vạch này kết nối với quốc tế, hỗ trợ cho việc truy xuất nguồn gốc SP có xác thực thông tin.

Tuấn Minh